Choć w społecznym odbiorze zawód prawnika kojarzony jest głównie z adwokaturą, wielu prawników decyduje się na wykonywanie zawodu radcy prawnego, który pod wieloma względami jest równoważny z zawodem adwokata. Wyjaśniamy kim jest radca prawny, komu może pomóc i na czym polega świadczenie pomocy prawnej przez radcę prawnego.
Kim jest radca prawny?
Radca prawny to profesjonalny pełnomocnik, absolwent studiów prawniczych, który ukończył aplikację radcowską i zdał egzamin zawodowy. Posiada on nie tylko szczegółową – a często popartą praktyką – wiedzę z zakresu takich dziedzin prawa, jak prawo cywilne, gospodarcze, prawo pracy lub ubezpieczeń społecznych, ale również niezbędne uprawnienia, aby świadczyć wszystkie czynności wchodzące w skład pomocy prawnej.
Radcy prawni podejmujący się reprezentowania klienta przed sądem są zobowiązani do przywdziania stroju urzędowego, togi obszytej niebieską lamówką wraz ze stanowiący jej integralną część żabotem o tej samej barwie.
Jako zawód zaufania publicznego radcę prawnego wyróżnia niezależność oraz obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej. W praktyce oznacza to, że podczas świadczenia pomocy prawnej nie może on podlegać żadnego rodzaju naciskom, ma tez obowiązek zachowania w tajemnicy wszelkich informacji, które zdobył w związku z wykonywaną działalnością.
Radca prawny, który prowadzi działalność gospodarczą podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym PIT. Ma również obowiązek zarejestrowania się w urzędzie skarbowym jak czynny podatnik VAT. Stawka podatku obrotowego w przypadku usług prawniczych wynosi 23%.
Komu może pomóc radca prawny?
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu radca prawny wykonywał swój zawód głównie na rzecz przedsiębiorstw państwowych, ale obecnie świadczy on pomoc prawną dla wszystkich podmiotów, które tego potrzebują. Z usług radcy prawnego mogą korzystać zarówno osoby fizyczne, które nie prowadzą działalności gospodarczej, jak i firmy bez względu na formę organizacyjnoprawną – od działalności indywidualnych funkcjonujących na lokalnych rynkach po spółki kapitałowe o transgranicznym zasięgu.
Wiele osób zastanawia się, co robi radca prawny. Zakres jego obowiązków można zbiorczo określić jako świadczenie pomocy prawnej. Jest to jednak pojęcie niezwykle rozległe i trudno zdefiniować je jednoznacznie. Zakres usług prawniczych jest dopasowywany do indywidualnych potrzeb klienta i może obejmować wiele czynności, od sporządzenia prostego podania, przez udzielenie porady prawnej, aż po bieżącą obsługę korporacyjną, partycypację w procesie M&A czy reprezentację interesów klienta przed sądami powszechnymi, administracyjnymi oraz organami administracji rządowej i samorządowej.
Czym zajmuje się radca prawny?
Świadczenie pomocy prawnej przez radcę prawnego można rozpatrywać na kilku płaszczyznach. W przypadku każdej z nich spektrum zadań będzie prezentowało się nieco inaczej. Zawsze jednak pełnomocnik powinien działać na podstawie prawidłowo udzielonego mu pełnomocnictwa, przy czym umocowanie to może mieć postać dokumentu określającego dopuszczalny zakres działania pełnomocnika, jak i zostać udzielone bezpośrednio na rozprawie. Co robi radca prawny?
• Udzielanie porad prawnych
Udzielanie porad prawnych oraz konsultacje mogą dotyczyć zagadnienia z każdej dziedziny prawa. Osoby, które nie prowadzą działalności gospodarczej zwykle korzystają z usług prawnika w sprawach spadkowych, z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń społecznych lub spraw odszkodowawczych.
W przypadku przedsiębiorcy zakres porad jest podyktowany profilem prowadzonej działalności, a także ogólnymi kwestiami biznesowymi oraz podatkowymi. Radca prawny może pomóc np. wybrać formę prowadzenia działalności gospodarczej, doradzić w sprawach podatkowych lub związanych z uzyskaniem pozwolenia, licencji lub koncesji na prowadzenie określonego rodzaju działalności.
Alternatywą dla porady prawnej jest opinia prawna, czyli stanowisko kancelarii zawierające prawną analizę danego problemu wraz ze wskazaniem sugerowanych rozwiązań.
• Przygotowywanie pism procesowych, umów, regulaminów
Świadczenie pomocy prawnej obejmuje też przygotowywanie różnego rodzaju dokumentacji. Mogą to być pisma procesowe, np. pozew, zażalenie lub apelacja tworzone na potrzeby konkretnego postępowania. Przedsiębiorcy chętnie zlecają prawnikom sporządzenie lub zaopiniowanie umowy z kontrahentem lub regulaminu (np. pracy, wynagradzania, świadczenia usług drogą elektroniczną).
Dzięki fachowej wiedzy radca prawny jest w stanie przewidzieć różnego rodzaju zagrożenia formalnoprawne i zabezpieczyć interes klienta. Zapewnia w ten sposób zgodność dokumentacji z obowiązującymi przepisami. Wiele kancelarii podejmuje się również reprezentowania klienta biznesowego w toku negocjacji. Znacząco zwiększa to szanse na wypracowanie stanowiska, które zostanie zaakceptowane przez obie strony, a obiektywna pozycja pełnomocnika i brak osobistego zaangażowania pozwala mu na konsekwentne realizowanie strategii negocjacyjnej.
• Reprezentacja klienta przed sądami i organami
Kluczowe znaczenie w obszarze świadczenia pomocy prawnej ma reprezentowanie klientów przed sądami i organami. Dotyczy to wszystkich rodzajów procedur, w tym cywilnej, karnej, administracyjnej. W toku postępowania profesjonalny pełnomocnik ma za zadanie reprezentować interesy klienta z należytą starannością. Najczęściej odbywa się to poprzez składanie wniosków, twierdzeń oraz oświadczeń, a także udział w poszczególnych czynnościach procesowych.
Dla większości uczestników – i to zarówno konsumentów, jak i przedsiębiorców – udział w postępowaniu to duży stres, który wynika z braku znajomości przepisów, zwyczajów, a nawet kolejności czynności podejmowanych przez organ orzekający. Dlatego radca prawny ma również baczenie na prawidłowość przebiegu procedury oraz składa środki odwoławcze w razie wydania przez sąd lub organ niepomyślnego rozstrzygnięcia.
Warto jednak pamiętać, że świadcząc pomoc prawną bez względu na jej rodzaj, profesjonalny pełnomocnik, zaciąga względem swojego klienta zobowiązanie starannego działania, ale nie zobowiązanie rezultatu. Oznacza to, że ma wykorzystać wszelkie dostępne prawem środki oraz profesjonalną wiedzę zmierzające do prawnej ochrony interesów reprezentowanego podmiotu, ale nie ponosi odpowiedzialności za rezultat podejmowanych czynności.
Kto może zostać radcą prawnym?
Wymagania dla osoby, która chce zostać radcą prawnym zostały określone w art. 24 ust. 1 ustawy o radcach prawnych. Zgodnie z tym przepisem na listę radców prawnych może być wpisany ten, kto:
- ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Polsce;
- korzysta z pełni praw publicznych;
- ma pełną zdolność do czynności prawnych;
- jest nieskazitelnego charakteru i swych dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu radcy prawnego;
- odbył w Rzeczypospolitej Polską aplikację radcowską i złożył egzamin radcowski z wynikiem pozytywnym.
Wpis na listę radców prawnych jest dokonywany na wniosek osoby uprawnionej. Sumarycznie kształcenie radcy prawnego trwa 8 lat i obejmuje 5 lat studiów oraz 3 lata aplikacji.
Warto zwrócić uwagę, że radca prawny, który aktywnie wykonuje zawód ma obowiązek comiesięcznego uiszczania składki członkowskiej na rzecz samorządu. Składa się ona z dwóch części – związanej z faktem prowadzenia elektronicznego rejestru radców prawnych przez lokalny samorząd, a także opłatą składki na poczet ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej. Dzięki temu w razie wyrządzenia szkody w związku ze świadczeniem pomocy prawnej radca prawny nie odpowiada względem poszkodowanego osobiście, ale poprzez zakład ubezpieczeń. Dla klientów to dodatkowe zabezpieczenie, które gwarantuje bezpieczeństwo finansowe.
Kogo można nazwać prawnikiem?
W społecznej świadomości określenia radca prawny, adwokat oraz prawnik są równoważne, jest to jednak daleko idące uproszczenie. Mianem prawnika określa się osobę, która ukończyła wyższe studia prawnicze i uzyskała tytuł magistra prawa. Nie ukończyła jednak aplikacji korporacyjnej, nie złożyła również prawniczego egzaminu zawodowego organizowanego przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Choć zatem posiada rozległą wiedzę z wielu dziedzin prawa, nie musi być to wiedza praktyczna, poparta doświadczeniem. Prawnik po ukończeniu studiów nie ma uprawnień przysługujących profesjonalnym pełnomocnikom.
O ile więc każdy radca prawny (podobnie jak adwokat, prokurator, sędzia lub komornik) jest prawnikiem, nie każdy prawnik będzie radcą prawnym. Udając się po poradę prawną do prawnika niebędącego radcą prawnym warto zdawać sobie sprawę z ograniczeń, jakie z tego wynikają. Prawnicy, którzy nie uzyskali tytułu zawodowego:
- nie są członkami samorządu zawodowego, a ich działalność nie podlega kognicji sądu dyscyplinarnego;
- nie są zobowiązaniu do zachowania w tajemnicy okoliczności, o których dowiedzieli się świadcząc pomoc prawną;
- nie są zobligowani do posiadania obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, więc w razie powstania szkody klient ryzykuje niewypłacalność sprawcy;
- nie mają uprawnień do reprezentowania swoich klientów przed sądami powszechnymi.
Należy podkreślić, że w polskim prawie niektóre czynności objęte są tzw. przymusem adwokacko-radcowskim. Oznacza to, że do zachowania ważności powinny być one zrealizowane przez profesjonalnego pełnomocnika. Ograniczenie dotyczy:
- w postępowaniu cywilnym – w przypadku postępowania przed Sądem Najwyższym, a także czynności procesowe podejmowane w związku z tym postępowaniem przed sądami niższego rzędu;
- w postępowaniu karnym – m.in. w przypadku składania kasacji, wniosku o wznowienie postępowania;
- w postępowaniu administracyjnym – m.in. w sytuacji składania skargi kasacyjnej od skargi do WSA, a także składania do NSA skargi o wznowienie postępowania lub skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia;
- w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym związanym z wniesieniem skargi konstytucyjnej.
Wprowadzając to ograniczenie ustawodawca gwarantuje profesjonalizm czynności, których prawidłowe wykonanie wymaga znajomości obowiązujących przepisów oraz praktyki orzeczniczej i poglądów doktryny.
Radca prawny a adwokat
Przez wiele lat różnice między radcą prawnym a adwokatem były wyraźnie zarysowane. Radca prawny nie mógł podejmować się reprezentowania klientów w sprawach karnych, a także rodzinnych. Obecnie tych różnic jest znacznie mniej i zasadniczo sprowadzają się do dopuszczalnej formy wykonywania zawodu.
Adwokat może świadczyć pomoc prawną w ramach indywidualnie prowadzonej kancelarii lub jako członek zespołu adwokackiego. Ma też możliwość zawarcia ze swoimi klientami umowy o współpracę. Radcowie prawni mają znacznie więcej opcji do wyboru, a taka elastyczność nie tylko pozwala na optymalny wybór formy prowadzenia działalności z punktu widzenia pełnomocnika, ale jest też korzystnym rozwiązaniem dla klienta. Zgodnie z art. 8 ustawy o radcach prawnych dopuszczalne formy wykonywania zawodu obejmują:
- kancelarię radcy prawnego;
- umowę cywilnoprawną;
- spółkę osobową, której wyłącznym przedmiotem działalności jest świadczenie pomocy prawnej (dowolną – jawną, komandytową, komandytowo-akcyjną oraz partnerską);
- stosunek pracy.
Świadczenie pomocy prawnej na podstawie umowy o pracę wiąże się dla radcy prawnego ze wszystkimi profitami, które ustawodawca przewidział dla pracowników. Dodatkowo ustawa o radcach prawnych przyznaje takim pełnomocnikom, szereg przywilejów, które mają na celu zapewnienie niezależności przy wykonywaniu czynności pełnomocnika.
Radcę prawnego, który świadczy swoje usługi na rzecz konkretnego przedsiębiorcy określa się mianem „in-house lawyer”. Firmy dysponujące odpowiednio dużym budżetem, które chcą zagwarantować zgodność z prawem swoich działań chętnie korzystają z takiego rozwiązania. Prawnik będący członkiem zespołu doskonale zna specyfikę danej branży, relacje między poszczególnymi działami oraz procesy zachodzące w firmie. Dzięki temu może lepiej – i bardziej efektywnie – spersonalizować świadczoną usługę.
Na pytanie o to kogo wybrać – radcę prawnego czy adwokata nie ma dobrej odpowiedzi. Przedstawiciele zarówno jednej, jak i drugiej korporacji prawniczej są doskonale przeszkoleni w zakresie praktycznego stosowania przepisów, posiadają też tożsamy zakres uprawnień. Dlatego klienci szukający kancelarii do stałej współpracy mogą kierować się np.:
• renomą firmy odzwierciedloną przez liczbę fachowych publikacji, udział w pracach legislacyjnych;
• liczbą wykwalifikowanych prawników – im jest większa, tym obszerniejszy wolumen pomocy prawnej może świadczyć kancelaria;
• specjalizacją – coraz więcej kancelarii decyduje się na skupienie się na jednym lub kilku obszarach rynku, np. obsłudze prawnej IT, obsłudze prawnej startupów czy obsłudze prawnej fundacji i stowarzyszeń.
Z uwagi na różnice w zakresie świadczonych usług, a także lokalizację samych kancelarii i docelowy profil klientów nie można odpowiedzieć jednoznacznie na pytanie – kto jest tańszy, adwokat czy radca prawny. Obie specjalizacje oferują często zbliżony zakres usług, zatem stawki za usługi różnych firm w tym samym regionie mogą być zbliżone.
Gdzie można znaleźć radcę prawnego?
Kancelarie radców prawnych zwykle mają swoją siedzibę w otoczeniu sądów, co ułatwia logistykę prowadzenia biznesu. Z uwagi na postępująca digitalizację coraz więcej profesjonalnych pełnomocników decyduje się jednak na świadczenie pomocy prawnej on-line poprzez udzielanie porad prawnych lub przygotowywanie oraz opiniowanie kontraktów handlowych. Odległość od klienta nie jest już przeszkodą nawet w bieżącej obsłudze korporacyjnej.
Obecnie większość dynamicznie rozwijających się kancelarii prawnych prowadzi stronę internetową, która nie tylko umożliwia kontakt z biurem w celu umówienia spotkania, ale też zapoznanie się z profilem specjalizacyjnym kancelarii, a często również bazą wiedzy. Wielu profesjonalnych pełnomocników dzieli się swoją wiedzą w ramach mediów społecznościowych, dając tym samym społeczny dowód słuszności fachowości świadczonych przez siebie usług.