Blog prawniczy

Krajobraz polskich NGOs (ang. Non-governmental organizations) zmienia się dynamicznie, ale nadal tego typu podmioty cieszą się niesłabnącym powodzeniem. Według danych udostępnionych przez GUS w 2022 roku w Polsce działało ponad 103 tysiące organizacji typu non-profit, z czego znaczną część stanowiły fundacje. Wyjaśniamy, jak założyć fundację krok po kroku i dlaczego warto rozważyć takie działanie.

Dlaczego warto założyć fundację?

Założenie fundacji bywa korzystne z kilku względów. Przede wszystkim takie organizacje mogą budować swój majątek na wiele sposobów. Choć prowadzenie działalności gospodarczej ma tutaj charakter uboczny i służy wyłącznie realizacji celów statutowych, fundacje mogą prowadzić działalność pożytku publicznego, a także otrzymywać od swoich członków środki finansowe. Mają również możliwość ubiegania się o różnego rodzaju formy dofinansowania pochodzące ze środków publicznych.

Fundacja korzysta też z szeregu preferencji podatkowych m.in. na gruncie:

• podatku dochodowego;
• podatku od nieruchomości;
• podatku VAT;
• podatku od czynności cywilnoprawnych.

Choć nie ma ona tak szerokich możliwości generowania kapitału jak spółka prawa handlowego, nadal stanowi godną uwagi alternatywę, jeżeli przedsiębiorcy szukają wehikułu do optymalizacji podatkowej. Co więcej uzyskanie statusu organizacji pożytku publicznego (OPP) umożliwia przekazywanie przez obywateli 1,5% podatku dochodowego w ramach składania corocznej deklaracji podatkowej.

Wreszcie fundację tworzy się stosunkowo łatwo – funkcjonuje ona przede wszystkim na podstawie przepisów ustawy o fundacjach. Jej działanie jest znacznie tańsze i łatwiejsze niż spółek prawa handlowego.

Kto może ustanowić fundację?

Stosownie do brzmienia art. 2 ust. 1 ustawy o fundacjach, fundacje mogą ustanawiać osoby fizyczne niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania bądź osoby prawne mające siedzibę w Polsce lub za granicą. Siedziba fundacji powinna znajdować się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Podmiotem zakładającym fundację jest fundator. Może być on jeden lub też może być kilku fundatorów. Ważne jest, że fundacja nie stanowi własności fundatora. Do jego roli należy złożenie zaświadczenia o powołaniu fundacji, utworzenie funduszu założycielskiego, a także sporządzenie statutu fundacji i zarejestrowaniu jej w KRS. W akcie założycielskim warto określić czas funkcjonowania fundacji, ministra powołanego do nadzoru nad podmiotem oraz ogólne reguły dotyczące celów i majątku NGO.

Należy wskazać, że wraz z rejestracją fundacji w KRS rola fundatora się kończy, o ile statut podmiotu nie przewiduje, że dana osoba będzie np. zasiadała w organach fundacji. W praktyce często tak się właśnie dzieje, aby to właśnie fundator mógł decydować o losie utworzonego przez siebie podmiotu.

Oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji powinno mieć formę aktu notarialnego, chyba że zostaje ona powołana na mocy postanowień testamentowych. W tym drugim przypadku zwykle wyznacza się wykonawcę testamentu, który ma za zadanie opracowanie statutu fundacji, a jeżeli osoba ta nie przyjęła na siebie obowiązku lub też została z niego zwolniona, sąd wyznacza kuratora.

Z czego składa się fundusz założycielski?

Fundusz założycielski to środki za pomocą których fundacja realizuje swoje cele. Może on obejmować wszystkie rodzaje aktywów, w tym:

• pieniądze;
• papiery wartościowe;
• ruchomości;
• nieruchomości.

Przepisy określają minimalną wartość funduszu założycielskiego jedynie w przypadku fundacji, które prowadzą działalność gospodarczą – nie może być to mniej niż 1 tysiąc złotych. W przypadku, kiedy fundacja takiej działalności nie prowadzi, fundusz założycielski może mieć dowolną wysokość. Istotne znaczenie ma, aby wartość majątku pozwalała na realizację celów podmiotu.

Kluczowe elementy statutu fundacji

Statut jest aktem organicznym, który reguluje zasady działania fundacji. Do jego obligatoryjnych elementów – zgodnie z treścią art. 5 ust. 1 ustawy o fundacjach – zalicza się postanowienia dotyczące:

• nazwy i siedziby fundacji;
• celów, zasad, form i zakresu działalności fundacji;
• składu i organizacji zarządu fundacji, w tym sposobów powoływania oraz obowiązków i uprawnień tego organu.

Dodatkowo statut może zawierać postanowienia dotyczące m.in. możliwości prowadzenia przez podmiot działalności gospodarczej, dopuszczalności i warunków łączenia się z inną fundacją, zmian celów lub statutu fundacji oraz tworzenia innych organów niż zarząd.

Jak wygląda struktura organów fundacji?

Jedynym obowiązkowym organem fundacji jest zarząd. To on prowadzi sprawy fundacji oraz reprezentuje ją na zewnątrz, jak również zarządza majątkiem fundacji, m.in. poprzez przyjmowanie darowizn czy podpisywanie sprawozdań finansowych.

Liczebność zarządu ustala się w statucie, podobnie jak zasady jego obradowania i podejmowania decyzji oraz czas trwania kadencji. Aby zapobiec paraliżowi decyzyjnemu zaleca się wprowadzenie widełek, np. od 2 do 4 członków zarządu. Decyzje organu zapadają w formie uchwał, które powinny być protokołowane. Jeżeli zarząd swoim działaniem narusza przepisy prawa, sąd może zawiesić jego członków w wykonywaniu obowiązków oraz ustanowić zarządcę przymusowego.

Obok zarządu niekiedy powołuje się organ o kompetencjach kontrolnych lub doradczych. Może on nosić nazwę np. rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, rady fundatorów lub rady programowej. Obraduje on na zasadach wskazanych w statucie i ma na celu przede wszystkim kontrolę prac zarządu oraz wsparcie merytoryczne organizacji.

Zakładanie fundacji krok po kroku

Założenie fundacji wymaga starannego przemyślenia poszczególnych etapów, aby zostały one zrealizowane w odpowiedni sposób, zapewniający ciągłość działalności fundacji i możliwość realizacji jej celów.

Etap pierwszy – wyznaczenie celów fundacji – Cele muszą być społecznie lub gospodarczo użyteczne. Ustawodawca wskazuje jako przykładowy katalog cele związane z ochroną zdrowia, rozwojem gospodarki i nauki, oświatą i wychowaniem, kulturą i sztuką, opieką i pomocą społeczną, ochroną środowiska, opieką nad zabytkami.

Etap drugi – opracowanie statutu – dokument powinien zostać przygotowany starannie tak, aby ograniczyć do minimum ryzyko sporów między członkami organów lub ryzyko niemożności podjęcia decyzji.

Etap trzeci – pozyskanie majątku początkowego, np. w drodze zawarcia umów darowizny, najmu czy użyczenia.

Etap czwarty – rejestracja fundacji. Po faktycznym zarejestrowaniu podmiotu przez KRS należy także pamiętać o formalnościach uzupełniających, tj. wypełnieniu i zgłoszeniu formularza NIP-8 do urzędu skarbowego oraz zgłoszeniu beneficjentów rzeczywistych fundacji do CRBR.

Jak przebiega rejestracja fundacji w KRS?

Rejestrację fundacji najłatwiej przeprowadzić korzystając z serwisu Portal Rejestrów Sądowych (PRS). Po wypełnieniu interaktywnych formularzy do PRS należy uploadować skany dokumentów, które później zostaną przesłane sądowi rejestrowemu w formie papierowej. Jakie dokumenty mają kluczowe znaczenie z punktu widzenia rejestracji?

• akt fundacyjny;
• statut fundacji;
• oświadczenie o wyborze ministra nadzoru;
• uchwałę o powołaniu pierwszego zarządu fundacji (ewentualnie również innych organów) wraz z adresami korespondencyjnymi członków zarządu;
• dowód uiszczenia opłaty sądowej;
• pełnomocnictwo wraz z dowodem uiszczenia opłaty skarbowej, jeżeli w imieniu fundatora działa profesjonalny pełnomocnik.

Ile kosztuje założenie fundacji?

Koszt założenia fundacji jest uzależniony od tego, czy organizacja prowadzi działalność gospodarczą. Jeżeli tak jest, opłata rejestracyjna wynosi 600 zł (500 złotych za wpis podmiotu do KRS oraz 100 zł za ogłoszenie wpisu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym). Jeśli organizacja nie prowadzi działalności gospodarczej, wysokość opłat rejestracyjnych wynosi 250 zł. Do tej kwoty należy doliczyć taksę notarialną za sporządzenie aktu założycielskiego fundacji przez notariusza oraz ewentualną opłatę od pełnomocnictwa.

Czy fundacja musi prowadzić księgi rachunkowe?

Co do zasady na każdej NGO, w tym fundacji, spoczywa obowiązek prowadzenia pełnej księgowości. Oznacza to m.in. konieczność przestrzegania ustawy o rachunkowości oraz corocznego składania sprawozdań finansowych. Od tej reguły ustawodawca przewidział wyjątek.

Organizacja pozarządowa może prowadzić księgowość uproszczoną pod warunkiem, że spełni wszystkie przesłanki wymienione w art. 10 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Zgodnie z tym przepisem prowadzenie księgowości w formie uproszczonej jest dopuszczalne pod warunkiem, że NGO:

• działa w sferze zadań publicznych;
• nie prowadzi działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy prawo przedsiębiorców;
• nie posiada statusu organizacji pożytku publicznego;
• osiąga przychody wyłącznie z tytułów wskazanych wprost w powołanym przepisie (m.in. sprzedaży, najmu lub dzierżawy składników majątkowych);
  w roku poprzedzającym roku wyboru prowadzenia uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów osiągnęła przychody wyłącznie z tytułów wskazanych w ustawie w
• wysokości nieprzekraczającej 100 tysięcy złotych.

Przejście na uproszczoną księgowość następuje na mocy uchwały organu zatwierdzającego.

Założenie fundacji krok po kroku – Statut Fundacji – Kancelaria Linke Kulicki

Jeśli planujesz stworzyć oddolną inicjatywę społeczną w formie fundacji lub chcesz połączyć NGO ze swoim biznesem, ale nie wiesz, jak zrobić to prawidłowo i bezpiecznie, zapraszamy do kontaktu! Prawnicy z Kancelarii Linke Kulicki pomogą założyć fundację, dopasowując warunki jej funkcjonowania do potrzeb i możliwości fundatora oraz członków NGO. Zajmiemy się także bieżącą obsługą prawną fundacji oraz wsparciem jej założeń biznesowych od strony formalnoprawnej.