Założenie spółki akcyjnej, spółki komandytowej lub prostej spółki akcyjnej wymaga emisji akcji i objęcia ich przez akcjonariuszy. W zamian za nie wnoszą oni kapitał niezbędny do funkcjonowania osoby prawnej. Pojęcie akcji nie ma jednak charakteru jednolitego i przed rejestracją spółki należy dobrze rozważyć rodzaje akcji, jakie będzie ona udostępniała. Jakie rodzaje akcji w spółce można wyróżnić?
Czym są akcje w spółce i jakie dają one prawa?
Aby lepiej zrozumieć, czym różnią się między sobą poszczególne rodzaje akcji, wyjaśnijmy w pierwszej kolejności, czym właściwie ona jest. Akcja to rodzaj instrumentu udziałowego, który służy do transferu kapitału i odzwierciedla wartość części majątku spółki. Jeśli kapitał akcyjny dzieli się na 200 tysięcy akcji, a akcjonariusz nabył ich 100 tysięcy można powiedzieć, że dysponuje 50-procentowym udziałem w majątku spółki.
Jako papier wartościowy akcje łączą w sobie zarówno uprawnienia o charakterze majątkowym, jak i niemajątkowym. Do tych najważniejszych można zaliczyć:
- prawo do głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy;
- prawo do dywidendy, czyli udziału w wypłacanych akcjonariuszom zyskach spółki;
- prawo do udziału w masie likwidacyjnej na wypadek konieczności przeprowadzenia likwidacji;
- prawo poboru, czyli objęcia nowych akcji po ustalonej cenie emisyjnej, zazwyczaj niższej od ceny rynkowej.
Gdzie znajdują się informacje na temat akcji?
Począwszy od 1 marca 2021 r. podmioty emitujące akcje i niebędące spółkami publicznymi rejestrują wszystkie emitowane papiery wartościowe w rejestrze akcjonariuszy. Wcześniej akcje miały postać papierowego dokumentu, obecnie są zapisem w systemie teleinformatycznym. Zgodnie z art. 3283 k.s.h. rejestr akcjonariuszy zawiera następujące informacje:
- firmę, siedzibę i adres spółki;
- oznaczenie sądu rejestrowego i numer pod jakim spółka jest wpisana do rejestru;
- datę zarejestrowania spółki i emisji akcji;
- wartość nominalną, serię i numer, rodzaj danej akcji i uprawnienia szczególne z akcji;
- nazwisko i imię albo firmę (nazwę) akcjonariusza oraz adres jego zamieszkania albo siedziby albo inny adres do doręczeń albo adres do
- doręczeń elektronicznych, a także adres poczty elektronicznej, jeżeli akcjonariusz wyraził zgodę na kontakt w tej formie;
- wzmiankę co do tego, czy akcje zostały w całości pokryte;
- ograniczenia co do rozporządzania akcją;
- postanowienia statutu o związanych z akcją obowiązkach wobec spółki.
Dodatkowo w rejestrze akcjonariuszy mogą pojawić się informacje szczególne na żądanie osoby mającej w tym interes prawny, zastawnika albo użytkownika lub akcjonariusza. Statut spółki może przewidywać dodatkowe dane, które zostaną ujawnione w rejestrze akcjonariuszy.
Jakie rodzaje akcji można wyszczególnić?
W praktyce spółki akcyjne mogą emitować kilka różnych typów akcji, różniących się między sobą zakresem przyznawanych uprawnień, „siłą” czy innymi parametrami. Przyjrzyjmy się im po kolei na przykładzie spółki akcyjnej.
Akcje imienne i akcje na okaziciela
Najbardziej podstawowym podziałem akcji jest rozróżnienie papierów wartościowych imiennych oraz na okaziciela (art. 334 k.s.h.). W celu transferu akcji imiennej niezbędne jest pisemne oświadczenie o zbyciu akcji. Jeśli chodzi o akcje na okaziciela – czyli takie, jakie są notowane na GPW – może je nabyć każda osoba za pośrednictwem rachunku papierów wartościowych prowadzonego przez dom maklerski. Przeniesienie własności akcji dokonuje się poprzez zapis w systemie ewidencyjnym.
W przypadku akcji na okaziciela uprawnienia z niej może wykonywać każda osoba będąca w posiadaniu papieru wartościowego. Akcje imienne są związane z konkretną osobą i nie mogą zostać wprowadzone do obrotu na Giełdzie Papierów Wartościowych. Dużą zaletą akcji na okaziciela jest ich wysoka płynność. O ile w przypadku akcji imiennych możliwe jest uzależnienie ich zbycia od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć (ale nie wyłączyć!), w przypadku akcji na okaziciela takiej możliwości nie ma.
Akcje aportowe i pieniężne
Przed dematerializacją akcje aportowe były wydawane wyłącznie jako akcje imienne w zamian za wniesienie wkładu niepieniężnego. Wprowadzenie rejestru akcjonariuszy (i uchylenie m.in. art. 336 k.s.h.) oddało do rąk emitentów papierów wartościowych narzędzie, które znacząco liberalizuje wykorzystanie akcji aportowych i pozwala na weryfikację tożsamości wszystkich akcjonariuszy, także tych będących w posiadaniu akcji na okaziciela.
Obecnie uznaje się, że akcje aportowe mogą mieć charakter zarówno imienny, jak i na okaziciela. Co więcej po dematerializacji dopuszczalne stało się zbywanie akcji aportowych przed zatwierdzeniem sprawozdania finansowego za rok obrotowy pokrycia akcji aportem. Nadal jednak obowiązuje art. 309 §3 k.s.h., który wymaga, aby akcje nabywane za wkłady niepieniężne zostały pokryte w całości przed upływem roku po zarejestrowaniu spółki.
W opozycji do akcji aportowych stoją akcje pieniężne. Jeżeli są one nabywane przed zarejestrowaniem spółki, powinny być opłacone przynajmniej w 25% ich wartości nominalnej.
Akcje zwykłe i akcje uprzywilejowane
Akcje zwykłe niosą ze sobą podstawowe uprawnienia majątkowe i korporacyjne/właścicielskie. Statut spółki może przewidywać również emisję akcji uprzywilejowanych, których własność jest związana z określonymi profitami, które powinny zostać wskazane w akcie organicznym. Za wyjątkiem akcji niemych akcje uprzywilejowane powinny być imienne. Zgodnie z treścią art. 351 §2 k.s.h. uprzywilejowanie może dotyczyć w szczególności:
- prawa głosu – nie więcej niż dwa głosy na jedną akcję (uprzywilejowanie to nie może zostać zastosowane w spółkach publicznych), przy zamianie akcji imiennej na papier na okaziciela, uprzywilejowanie wygasa;
- prawa do dywidendy – akcjonariusz uprzywilejowany może otrzymać dywidendę większą maksymalnie o połowę od wypłaty na rzecz akcjonariuszy nieuprzywilejowanych;
- prawa do udziału w majątku polikwidacyjnym.
Statut może uzależnić przyznanie poszczególnych uprawnień od spełnienia dodatkowych świadczeń na rzecz spółki, upływu terminu lub ziszczenia się warunku.
Niekiedy akcje uprzywilejowane są mylone z osobistymi uprawnieniami przyznanymi konkretnym akcjonariuszom na mocy art. 354 k.s.h., np. prawa do powołania lub odwołania członka organu albo otrzymywania oznaczonych świadczeń od spółki. Należy jednak pamiętać, że uprzywilejowanie akcji dotyczy papieru wartościowego, więc w razie jego sprzedaży ewentualne profity przechodzą na nabywcę. Jeśli jednak taka akcja zostanie przekonwertowana z uprzywilejowanej na zwykłą i sprzedana na giełdzie, traci swoje uprawnienia.
Osobiste uprawnienia akcjonariusza są natomiast związane z konkretną osobą i wygasają najpóźniej z chwilą jej śmierci. Nie przechodzą jednak nigdy na nabywcę akcji.
Czym jest „złota akcja”?
W związku akcjami uprzywilejowanymi warto zwrócić uwagę na termin tzw. złotej akcji. To rozwiązanie powszechnie stosowane w krajach anglosaskich, które w polskim porządku prawnym nie zostało uregulowane, choć pojawia się w opracowaniach doktryny.
W przypadku złotej akcji chodzi o przyznanie konkretnej akcji uprawnień dających rzeczywistą kontrolę nad strategicznymi interesami spółki. Może to być np. prawo do powołania członka zarządu czy też przyznanie prawa veta względem określonego katalogu spraw przewidzianych w statucie.
Przewidując złotą akcję należy upewnić się, czy nie jest ona sprzeczna z bezwzględnie obowiązującymi przepisami kodeksu spółek handlowych, przepisami ograniczającymi uprzywilejowanie czy zasadami ogólnymi prawa handlowego, jak np. zasada proporcjonalności praw i wkładów.
Czym są akcje nieme?
Artykuł 353 §3 k.s.h. przewiduje akcje nieme. Są to papiery wartościowe, które nie dają prawa do głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, ale przewidują uprzywilejowanie w zakresie dywidendy. W przeciwieństwie do akcji uprzywilejowanej, która musi być jednocześnie imienna, akcje nieme mogą występować również jako akcje na okaziciela i co ważniejsze, przewidywać dywidendę przekraczającą 150% zysku wypłacanego pozostałym akcjonariuszom (np. 200 lub 300%).
Czy można zamienić jedne rodzaje akcji na inne?
Ustawodawca w art. 334 §2 k.s.h. przewiduje możliwość zrealizowania tzw. konwersji akcji, czyli przekształcenia papierów wartościowych imiennych na ich wersje „na okaziciela” lub odwrotnie – z wersji „na okaziciela” w imienne. Taka zamiana może być zainicjowana wyłącznie na żądanie akcjonariusza, jeżeli ustawa lub statut nie stanowi inaczej. Zamiany nie można dokonać ani na podstawie postanowień statutu, ani w drodze podjętej uchwały.
Jak od strony praktycznej wygląda taka konwersja? Akcjonariusz żądający zmiany zwraca się z wnioskiem do domu maklerskiego o dokonanie zamiany. Ten podmiot informuje o wszczęciu procedury konwersji spółkę, która zwraca się do Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych z prośbą o konwersję akcji. Jednocześnie podejmowana jest w tym przedmiocie stosowna uchwała. Spółka nie ma możliwości odmówić żądaniu akcjonariusza, inaczej poniesie odpowiedzialność odszkodowawczą.
Warto zwrócić uwagę, że spółka – chcąc bronić się przed rozwodnieniem kapitału – może wprowadzić w statucie prawo pierwszeństwa w nabyciu akcji. Jeśli więc wspólnik zamieni akcje imienne na te na okaziciela, maleje ryzyko, że dostaną się one w ręce osoby trzeciej.
Przepisy kodeksu spółek handlowych przewidują możliwość emisji różnego rodzaju akcji, zamiany jednego typu akcji na inne, a także tworzenie lub zniesienie uprzywilejowania. Do tych rozwiązań należy jednak podchodzić z rozwagą oraz planować z wyprzedzeniem, jakiego rodzaju akcje wyemituje spółka. Właściwy dobór akcji pozwala kontrolować proces zarządzania spółką akcyjną, przede wszystkim zaś usprawnić proces decyzyjny oraz zapobiegać konfliktom między akcjonariuszami.