Spółka cywilna jest jedną z form prowadzenia działalności gospodarczej jaką mogą wybrać przedsiębiorcy. Jej nazwa jest może być myląca, ponieważ spółka cywilna nie jest spółką prawa handlowego, a tak naprawdę umową cywilnoprawną zawieraną między wspólnikami. Co dzieje się w sytuacji, kiedy wspólnicy tworzący spółkę cywilną podejmują decyzję o zakończeniu biznesu. Jak wygląda likwidacja spółki cywilnej krok po kroku?
Kiedy dochodzi do rozwiązania spółki cywilnej?
W przeciwieństwie do regulacji spółek osobowych zawartej w kodeksie spółek handlowych, kodeks cywilny nie zawiera usystematyzowanej listy zdarzeń, które powodują rozwiązanie spółki cywilnej i uzasadniają jej likwidację. W przypadku spółki cywilnej przesłanki są rozproszone w artykułach od 860 do 875 k.c. i wymagają dokładnej analizy przepisów. Jakie sytuacje powodują rozwiązanie spółki cywilnej? Przede wszystkim będzie to:
- wypowiedzenie udziału przez wspólnika lub jego osobistego wierzyciela;
- upływ czasu na jaki została zawarta spółka cywilna (dotyczy wyłącznie spółek zawartych na czas oznaczony);
- śmierć wspólnika lub ogłoszenie przez niego upadłości;
- osiągnięcie celu dla którego została powołana spółka cywilna (np. sfinalizowanie zamierzonej inwestycji);
- pozostanie w spółce jednego wspólnika;
- rozwiązanie spółki przez sąd z ważnych powodów na żądanie wspólnika;
- sytuacja, kiedy osiągnięcie przez spółkę zamierzonego celu stało się obiektywnie niemożliwe.
Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, aby w treści umowy spółki wpisać inne przesłanki uzasadniające jej rozwiązanie. Może być to np. osiągnięcie przez spółkę niższego wyniku finansowego od założonego.
Wspólnicy tworzący spółkę cywilną zawsze mogą też podjąć uchwałę o rozwiązaniu spółki na mocy art. 3531 k.c. i wyrażonej w nim zasady swobody umów. Nie ma przy tym znaczenia, w jakiej kondycji finansowej jest spółka w momencie podjęcia uchwały, ponieważ czynność ta ma wymiar całkowicie autonomiczny.
Kiedy wspólnicy mogą żądać rozwiązania spółki cywilnej przez sąd?
Warto zwrócić uwagę, że nie zawsze ocena tego, czy przesłanka do rozwiązania spółki została spełniona, będzie proste. Dobrym przykładem jest np. żądanie skierowane przez wspólnika do sądu, które musi opierać się na ważnych powodach. W umowie spółki powinno znaleźć się enumeratywne wymienienie przyczyn, kiedy skierowanie powództwa do sądu jest uzasadnione.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że przesłanką uzasadniającą ingerencję sądu w istniejący stosunek prawny jest m.in. pat decyzyjny, który uniemożliwia podejmowanie działań w spółce oraz konflikt między wspólnikami (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2008 r., sygn. IV CSK 20/08). Wprawdzie orzeczenie zostało wydane w odniesieniu do funkcjonowania spółek prawa handlowego, ale znajduje ono zastosowanie również w kontekście spółki cywilnej.
Na czym polega brak możliwości osiągnięcia celu przez spółkę?
Inną przesłanką, która często budzi wątpliwości wśród wspólników jest niemożność osiągnięcia określonego w umowie celu gospodarczego. Przykładem takiej sytuacji jest umówienie się przez wspólników, że będą oni prowadzili działalność transportową dla której niezbędne jest otrzymanie licencji.
W sytuacji, kiedy właściwy organ odmówi wydania licencji, umowa spółki straci rację bytu. W oparciu o podobny stan faktyczny orzekał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 maja 2009 r., sygn. II CSK 18/09. Podobną przyczyną będzie nieuzyskanie kredytu niezbędnego do prowadzenia działalności w sytuacji, gdy wspólnicy nie mają własnych środków, z których mogliby sfinansować biznes.
Jak przebiega likwidacja spółki cywilnej?
W sytuacji wystąpienia przesłanki uzasadniającej otwarcie likwidacji spółki cywilnej, wspólnicy muszą zadbać o dochowanie niezbędnych formalności takich, jak:
- spłata zobowiązań spółki cywilnej;
- zwrot wkładów wniesionych przez każdego ze wspólników;
- podział nadwyżki majątku pozostałej po spłacie długów oraz zwrocie udziałów w stosunku do udziałów poszczególnych wspólników w zysku.
Zwrot wkładów i wypłata nadwyżki powinny nastąpić w gotówce za wyjątkiem środków, które zostały wniesione do spółki w naturze (np. sprzęt IT, lokal). W sytuacji, kiedy wartość majątku spółki okaże się niewystarczająca na pokrycie zadłużenia, za zobowiązania odpowiadają jej wspólnicy. Mogą oni następnie dochodzić względem siebie rozliczenia na zasadzie regresu.
W zależności od tego, czy spółka cywilna prowadziła księgowość pełną czy ograniczoną, niezbędne będzie przygotowanie odpowiednio bilansu końcowego albo remanentu końcowego.
Zakończenie działalności spółki cywilnej od strony formalnej
Podział majątku spółki cywilnej to jeszcze nie koniec procedury likwidacyjnej. Przedsiębiorcy współtworzący umowę powinni złożyć wniosek o wykreślenie indywidualnej działalności gospodarczej z rejestru CEIDG stosownie do brzmienia art. 15 ust. 1 pkt 2 ustawy o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej oraz Punkcie Informacji Przedsiębiorcy. Wykreślenie można zgłosić zarówno listownie, przez internet, jak i fizycznie w urzędzie gminy.
Dodatkowo może pojawić się konieczność wykreślenia spółki z innych rejestrów, np. w związku z prowadzeniem działalności regulowanej. Może być to np. RPT dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych czy rejestr przedsiębiorców prowadzących szkolenia dla kierowców wykonujących przewóz drogowy. Jeżeli spółka była płatnikiem ZUS pod podatnikiem VAT, stosowne zmiany trzeba zgłosić też w ZUS oraz urzędzie skarbowym.
Likwidacja spółki cywilnej a podatek VAT
Spółka cywilna, która była podatnikiem VAT, musi rozliczyć podatek obrotowy od towarów własnej produkcji oraz towarów, które zostały nabyte, ale nie trafiły do dalszej sprzedaży.
Wykaz towarów jest sporządzany w formie spisu z natury i załączany do deklaracji podatkowej składanej przez spółkę. Obowiązek podatkowy w zakresie VAT powstaje na dzień rozwiązania spółki.
Warto zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 14 ust. 7 ustawy o VAT dostawa towarów wykonywana przez byłych wspólników, której przedmiotem są towary objęte spisem z natury, podlega zwolnieniu z podatku przez okres 12 miesięcy od dnia zaprzestania czynności podlegających opodatkowaniu. W praktyce oznacza to, że wspólnicy mogą przez rok sprzedawać towary spółki i nie muszą się obawiać obowiązku podatkowego na gruncie ustawy o VAT.
Choć likwidacja spółki cywilnej jest nieco prostsza i mniej sformalizowana, niż zakończenie działalności przez spółkę prawa handlowego, nadal jest to proces długotrwały, którego sprawne przeprowadzenie wymaga wiedzy i doświadczenia. Kancelaria Linke Kulicki oferuje kompleksowe wsparcie dla przedsiębiorców działających w formie spółki cywilnej na etapie bieżącej obsługi spółki, a także kończenia działalności gospodarczej.