Organizacje pozarządowe posiadające osobowość prawną jak fundacje czy stowarzyszenia mogą otrzymać status organizacji pożytku publicznego. Zasady ubiegania się o status organizacji pożytku publicznego zostały szczegółowo wymienione w rozdziale III ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Oprócz spełnienia wymagań formalnych niezbędne jest też oznaczenie faktu nadania statusu OPP w KRS przez sąd rejestrowy. Przyjrzymy się bliżej, w jaki sposób uzyskać status OPP krok po kroku.
Jakie warunki musi spełnić organizacja, aby uzyskać status OPP?
Zasady ubiegania się o status organizacji pożytku publicznego zostały szczegółowo wymienione w rozdziale III ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Oprócz spełnienia wymagań formalnych niezbędne jest też oznaczenie faktu nadania statusu OPP w KRS przez sąd rejestrowy. Jeśli chcesz dowiedzieć się, czym dokładnie jest OPP, zachęcamy do zapoznania się z tym artykułem.
Warto wspomnieć, że status OPP może przysługiwać nie tylko stowarzyszeniom i fundacjom, ale także organizacjom kościelnym i kościelnym jednostkom organizacyjnym oraz stowarzyszeniom JST. Mogą go też otrzymać spółki kapitałowe i kluby sportowe działające w formie spółki, które spełniły określone wymagania:
- nie działają w celu osiągnięcia zysku;
- przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych;
- nie dzielą zysku między wspólników, akcjonariuszy lub pracowników.
Aby móc otrzymać status organizacji pożytku publicznego podmiot pozarządowy musi przez 2 lata z rzędu w sposób nieprzerwany spełnić cały szereg warunków wskazanych w art. 20 ustawy o działalności pożytku publicznego.
Prowadzenie działalności pożytku publicznego
Przede wszystkim organizacja musi prowadzić działalność pożytku publicznego na rzecz ogółu społeczności, lub określonej grupy podmiotów, pod warunkiem że grupa ta jest wyodrębniona ze względu na szczególnie trudną sytuację życiową lub materialną w stosunku do społeczeństwa.
Dopuszczalny zakres działań w strefie pożytku publicznego został określony w art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i obejmuje m.in. pomoc społeczną, wspieranie rodziny i systemu pieczy zastępczej, działalność charytatywną, udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej czy działalność na rzecz osób niepełnosprawnych. Katalog tych działań jest obszerny (ponad 30 punktów!), ale zamknięty, dlatego warto z wyprzedzeniem upewnić się, czy organizacja pozarządowa zmierza we właściwym kierunku.
W przypadku stowarzyszeń działalność pożytku publicznego nie może dotyczyć wyłącznie członków tego stowarzyszenia. Co istotne za spełnienie warunku ustawowego uważa się adresowanie swoich usług do całego społeczeństwa, nie zawsze trzeba wskazywać konkretną grupę beneficjentów.
Fakultatywne prowadzenie działalności gospodarczej
Ustawodawca dopuszcza możliwość prowadzenia działalności gospodarczej przez NGO, ale taka działalność musi mieć charakter uboczny względem działalności pożytku publicznego (a nie jedynie celów statutowych). Oznacza to, że nigdy nie może przeważyć nad nią ilościowo lub jakościowo, a dochody ze publicznej aktywności gospodarczej powinny być przeznaczane wyłącznie na cele związane z działalnością pożytku publicznego. Muszą one obejmować całą nadwyżkę przychodów nad kosztami.
Ustawodawca nie sprecyzował na czym ma polegać „dodatkowy” charakter działalności gospodarczej. W doktrynie przyjmuje się jednak, że chodzi o mniejszy udział przychodów z działalności w całkowitych obrotach w stosunku do wszystkich przychodów otrzymanych przez organizację.
Powołanie organu kontroli lub nadzoru
Kolejnym warunkiem uzyskania statusu OPP jest ustanowienie w statucie organu kontroli lub nadzoru, który jest całkowicie odrębny od organu zarządzającego i nie podlega mu w zakresie wykonywania kontroli wewnętrznej lub nadzoru, przy czym członkowie organu kontroli lub nadzoru:
- nie mogą być członkami organu zarządzającego ani pozostawać z nimi w związku małżeńskim, we wspólnym pożyciu, w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa lub podległości służbowej;
- nie byli skazani prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe (warto zwrócić uwagę, że zakaz nie obejmuje wykroczeń oraz przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego);
- mogą otrzymywać z tytułu pełnienia funkcji w takim organie zwrot uzasadnionych kosztów lub wynagrodzenie w wysokości nie wyższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw ogłoszone przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni (w 2024 roku kwota ta wynosi 6.883,96 zł za rok 2023 na miesiąc styczeń).
Założeniem ustawodawcy jest więc, aby osoby zasiadające w organie kontroli lub nadzoru były całkowicie niezależne od organu zarządzającego. Najlepiej, gdyby były to osoby spoza grona interesariuszy, np. niezależni audytorzy.
Niekaralność członków zarządu organizacji NGO
Wymóg niekaralności dotyczy także członków zarządu. Nie mogą być oni skazani prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe.
Ograniczenia w zakresie brzmienia statutu NGO
Ostatni warunek formalny dotyczy postanowień, jakie nie mogą znaleźć się w treści statutu. Zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 6 zabronione są klauzule, które:
- przewidują udzielanie pożyczek lub zabezpieczanie zobowiązań majątkiem organizacji w stosunku do jej członków, członków organów lub pracowników oraz osób, z którymi członkowie, członkowie organów lub pracownicy pozostają w bliskiej relacji (niekoniecznie sformalizowanej);
- przewidują przekazywanie majątku organizacji na rzecz ich członków, członków organów lub pracowników oraz ich osób bliskich, na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich, w szczególności, jeżeli przekazanie to następuje bezpłatnie lub na preferencyjnych warunkach;
- przewidują wykorzystywanie majątku na rzecz członków, członków organów lub pracowników oraz ich osób bliskich na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich, chyba że to wykorzystanie bezpośrednio wynika z celu statutowego (czyli w domyśle jest tym celem uzasadnione, jak np. wykorzystanie samochodu należącego do stowarzyszenia przez członka zarządu celem dojazdu na spotkania z potencjalnymi kontrahentami);
- przewidują zakup towarów lub usług od podmiotów, w których uczestniczą członkowie organizacji, członkowie jej organów lub pracownicy oraz ich osób bliskich, na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich lub po cenach wyższych niż rynkowe.
Ważne jest więc, aby statut organizacji pozarządowej był transparentny oraz pozbawiony klauzul mogących faworyzować członków NGO względem innych uczestników rynku. Nie oznacza to, że nie mają oni dostępu do oferowanych przez organizację towarów i usług, ale te aktywa muszą być dostępne na równych zasadach dla wszystkich podmiotów zainteresowanych.
Przyjmuje się również, że w treści statutu NGO powinna znaleźć się informacja o prowadzonej przez nią działalności pożytku publicznego – odpłatnej lub nieodpłatnej.
Jak złożyć wniosek o nadanie statusu organizacji pożytku publicznego?
Status OPP nadawany jest na wniosek co oznacza, że po spełnieniu warunków formalnych konieczne jest złożenie odpowiedniej dokumentacji do sądu rejestrowego. Jeżeli zostanie ona oceniona w sposób pozytywny, na wyciągu z KRS, w polu status OPP będzie wyświetlało się słowo „Tak”.
Jeżeli organizacja prowadzi działalność gospodarczą, wniosek należy złożyć przez portal PRS. W przeciwnym razie dopuszczalna jest forma papierowa wniosku. Właściwym formularzem będzie KRS-Z20 dla organizacji zarejestrowanych w KRS albo KRS-Z21 dla organizacji, które nie zostały zarejestrowane w KRS. Do wniosku należy załączyć oświadczenia członków zarządu, a także członków organu kontroli potwierdzające wymagania dla OPP wskazane w ustawie. Dodatkowo trzeba załączyć również statut, jeżeli był on adaptowany na potrzeby otrzymania statusu OPP.
Uzyskanie statusu OPP jest złożonym i długotrwałym procesem, który wymaga spełnienia wielu warunków. Kancelaria Linke Kulicki oferuje kompleksowe wsparcie wszystkim podmiotom, które chcą zostać organizacją pożytku publicznego. Nasi prawnicy przeanalizują sytuację NGO pod kątem ustawowych wymagań, pomogą zebrać niezbędną dokumentację i złożą komplet dokumentacji do KRS.