Spółka akcyjna jest jedną z form organizacyjnoprawnych przewidzianych dla działalności gospodarczej. Ustawodawca zaprojektował ją z myślą o inwestycjach na dużą skalą, które wymagają zewnętrznego finansowania w postaci zakupu akcji przez akcjonariuszy spółki. Przeprowadzenie likwidacji spółki akcyjnej wymaga dochowania szeregu formalności. Jak zrobić to możliwie szybko i skutecznie? Czym wyróżnia się likwidacja spółki akcyjnej?
Rozwiązanie a likwidacja spółki akcyjnej
Już na wstępie należy rozgraniczyć pojęcie rozwiązania spółki od jej likwidacji. Rozwiązanie spółki prowadzi do ustania jej bytu prawnego i wykreślenia podmiotu z rejestru przedsiębiorców. Zanim jednak do tego dojdzie, potrzebne może okazać się przeprowadzenie postępowania likwidacyjnego. Ma ono za zadanie uporządkować sprawy spółki w taki sposób, aby jej rozwiązanie nie stwarzało niebezpieczeństwa dla innych uczestników obrotu prawnego (np. wierzycieli spółki). Przyczyny rozwiązania spółki akcyjnej zostały wskazane w art. 459 k.s.h. i obejmują:
- przyczyny przewidziane w statucie (np. upływ terminu na jaki została utworzona spółka, osiągnięcie przez osobę prawną określonego wyniku finansowego);
- uchwała walnego zgromadzenia o rozwiązaniu spółki albo o przeniesieniu siedziby spółki za granicę, chyba że przeniesienie siedziby ma nastąpić do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa-strony umowy o Europejskim, a prawo tego państwa to dopuszcza;
- ogłoszenia upadłości spółki (ale nie sam fakt złożenia wniosku i upadłość, ponieważ sąd zawsze może go oddalić jeżeli stwierdzi, że nie zachodzą ku temu odpowiednie przesłanki);
- inne przyczyny przewidziane prawem (np. w wyniku połączenia spółek przez przejęcie).
Rozwiązanie spółki akcyjnej może być spowodowane również przez orzeczenie sądu rejestrowego wydane na żądanie wspólnika lub członka organu spółki w sytuacji, kiedy okaże się, że np. osiągnięcie zamierzonego celu przez spółkę stało się niemożliwe.
Warto wskazać, że ustawodawca przewidział mechanizm zapobiegawczy, który może zapobiec rozwiązaniu spółki akcyjnej. Do dnia złożenia wniosku o wykreślenie spółki z rejestru rozwiązaniu może zapobiec uchwała walnego zgromadzenia powzięta wymaganą do zmiany statutu większością głosów, oddanych w obecności akcjonariuszy reprezentujących co najmniej połowę kapitału zakładowego. Oczywiście rozwiązanie to nie znajdzie zastosowania w sytuacji, kiedy rozwiązanie spółki ma charakter sankcyjny i następuje wskutek prawomocnego orzeczenia sądowego. Stosownie do art. 415 §1 k.s.h. uchwała o zmianie statutu co do zasady zapada większością ¾ głosów, ale dokument organiczny może przewidywać dla niej surowsze warunki.
Otwarcie likwidacji spółki akcyjnej i jej skutki
Otwarcie likwidacji następuje z mocy prawa z chwilą:
- uprawomocnienia się wyroku sądowego o rozwiązaniu spółki akcyjnej;
- powzięcia uchwały o rozwiązaniu spółki przez organ uchwałodawczy;
- zaistnienia innej przyczyny powodującej rozwiązanie spółki.
Z chwilą otwarcia likwidacji spółka powinna zmienić swoją nazwę (firmę) tak, aby pojawiło się w niej określenie „w likwidacji”. Należy zwrócić uwagę, że przepisy k.s.h. zakazują wypłaty jakiejkolwiek części zysku na rzecz akcjonariuszy, a także dokonywania podziału majątku przed spłatą wszystkich zobowiązań. Dla osób, które nabywają akcje spółki z myślą o dywidendzie, otwarcie likwidacji może być silnym sygnałem do tego, aby usiłować się pozbyć akcji spółki.
Otwarcie likwidacji spółki akcyjnej powoduje wygaśnięciu prokury i niemożność powołania nowego prokurenta.
Likwidatorzy w spółce akcyjnej
Co do zasady likwidatorami w spółce są wszyscy członkowie zarządu. Zarówno statut, jak i uchwała o powołaniu likwidatorów mogą wprowadzić w tym zakresie zmiany i powołać wybranych spośród członków zarządu lub nawet osoby spoza jego grona.
Akcjonariusze mniejszościowi reprezentujący co najmniej 10% kapitału zakładowego mogą zażądać, aby sąd rejestrowy uzupełnił skład likwidatorów o jedną lub dwie osoby. W sytuacji, kiedy likwidacja jest wynikiem uprawomocnienia się orzeczenia sądowego, likwidatorów powołuje sąd, oznaczając jednocześnie wysokość ich wynagrodzenia.
Sam fakt otwarcia likwidacji, a także likwidatorów należy zgłosić do sądu rejestrowego, podając:
- nazwiska i imiona likwidatorów;
- adresy likwidatorów albo ich adresy do doręczeń zwykłych lub elektronicznych;
- sposób reprezentowania spółki przez likwidatorów.
Do sądu powinna być też zgłoszona każda zmiana w powyższym zakresie. Prawo i obowiązek dokonania zgłoszenia spoczywa na każdej spośród osób powołanych do pełnienia funkcji likwidatorów. Warto zaznaczyć, że otwarcie likwidacji, a także każda zmiana w zakresie reprezentacji podlega zgłoszeniu do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych.
Jak wygląda reprezentacja spółki akcyjnej w likwidacji?
Przez cały czas postępowania likwidacyjnego spółka akcyjna zachowuje osobowość prawną. Sposób jej reprezentacji można określić w sposób liberalny w:
- statucie spółki;
- uchwale walnego zgromadzenia;
- orzeczeniu sądu.
W każdym przypadku może ona zostać zmieniona przez sąd.
Obowiązki likwidatorów w postępowaniu likwidacyjnym
Zgodnie z art. 465 k.s.h. likwidatorzy mają obowiązek ogłoszenia o rozwiązaniu spółki i otwarciu likwidacji. W treści ogłoszenia do MSiG należy wezwać wierzycieli spółki, aby zgłosili swoje wierzytelności w terminie 6 miesięcy od dnia ostatniego ogłoszenia. Jednocześnie komunikaty należy opublikować w odstępach czasu nie krótszych niż 2 tygodnie i nie dłuższych niż 1 miesiąc.
Warto wskazać, że wierzyciele, którzy nie zgłoszą swoich żądań w ustawowym terminie i nie są spółce znani, nadal mogą żądać zaspokojenia, choć ich pozycja jest niekorzystna. Należności są spłacane tylko z niepodzielonego między akcjonariuszy majątku spółki.
Kolejnym krokiem jest sporządzenie bilansu otwarcia likwidacji. Jest on przekazywany walnemu zgromadzeniu do zatwierdzenia. Celem bilansu otwarcia jest zobrazowanie wartości zbywczej spółki i zapobieżenie sprzedaży jej składników (majątkowych i niemajątkowych) po zaniżonych cenach.
Jeżeli postępowanie likwidacyjne trwa dłużej niż 1 rok, na zakończenia każdego roku obrotowego likwidatorzy mają obowiązek przedstawić walnemu zgromadzeniu sprawozdanie z działalności likwidacyjnej oraz sprawozdanie finansowe. Czynności podejmowane przez likwidatorów można podzielić chronologicznie na cztery etapy:
- zakończenie interesów bieżących spółki;
- ściągnięcie wierzytelności;
- wypełnienie zobowiązań;
- upłynnienie majątku spółki.
W praktyce zwykle to czynności likwidacyjne zajmują najwięcej czasu w całym procesie.
Zakończenie interesów bieżących spółki akcyjnej
Na tym etapie spółka stopniowo wycofuje się z aktywnych działań rynkowych. Wypowiadane są umowy o współpracę, stopniowo redukowany jest zespół pracowników. Spółka wyprzedaje zapasy towarów, materiałów i surowców, ograniczając dostawy. Nowe umowy mogą być podpisywane wyłącznie, jeżeli jest to niezbędne do zakończenia bieżących interesów.
Ściągnięcie wierzytelności likwidowanej spółki akcyjnej
Pojęcie ściągnięcia wierzytelności należy rozumieć bardzo szeroko. Obejmuje zarówno miękką windykację należności (wysyłanie wezwań do zapłaty oraz inne środki dyscyplinujące dłużnika), etap sądowy, jak i egzekucyjny odzyskiwania wymagalnych wierzytelności.
Wypełnienie zobowiązań likwidowanej spółki akcyjnej
Spłata zobowiązań polega na spłacie należności wymagalnych, a także zabezpieczeniu wierzytelności niewymagalnych, spornych lub przysługujących wierzycielom, którzy nie zgłosili swoich wierzytelności. W ten sposób spółka zaspokaja swoich wierzycieli – zarówno tych aktualnych, jak i potencjalnych.
Upłynnienie majątku likwidowanej spółki akycjnej
Sprzedaż majątku spółki ma na celu uzyskanie kwoty polikwidacyjnej służącej do zaspokojeniu roszczeń akcjonariuszy. W dużych spółkach akcyjnych może być ich nawet wiele tysięcy, dlatego zdarza się, że majątek spółki nie wystarcza na spłatę wszystkich należności w pełni.
Warto zwrócić uwagę, że ustawodawca nakazuje zbywanie nieruchomości co do zasady w trybie licytacji publicznej. Z wolnej ręki jest to dopuszczalne jedynie w sytuacji, kiedy zgodę na zbycie wyraziło walne zgromadzenie i to po cenie nie niższej niż uchwalona.
Co zrobić w sytuacji, kiedy majątek spółki akcyjnej nie wystarcza na zaspokojenie wierzytelności?
W sytuacji kiedy kapitału zakładowego nie wpłacono całkowicie, a majątek spółki nie wystarcza na pokrycie zobowiązań, obowiązek pokrycia różnicy mają akcjonariusze. Likwidatorzy muszą ich wezwać – rozpoczynając od akcji nieuprzywilejowanych co do podziału majątku – do wpłat należności w wysokości niezbędnej do pokrycia zadłużenia.
Akcjonariusze, którym przysługują akcje uprzywilejowane co do podziału majątku mają też zagwarantowany określony udział w majątku polikwidacyjnym. Jeżeli upłynnieniu jego składników spółce nadal brakuje środków, brakującą kwotę finansują akcjonariusze posiadający akcje nieuprzywilejowane.
W jaki sposób majątek spółki dzieli się między akcjonariuszy?
Podział majątku polikwidacyjnego w spółce akcyjnej jest ograniczony przez przepisy kodeksu spółek handlowych. Podstawowa zasada wyrażona w art. 474 §1 k.s.h. głosi, że rozdzielenia kwoty między akcjonariuszy nie można dokonać wcześniej niż przed upływem 1 roku od dnia ostatniego ogłoszenia o otwarciu likwidacji i wezwaniu wierzycieli.
Wypłaty na rzecz każdego z akcjonariuszy są dokonywane z zachowaniem stosunku dokonanych przez nich wpłat na kapitał zakładowy. Jeżeli statut spółki akcyjnej przewiduje akcje uprzywilejowane, są one zaspokajane w pierwszej kolejności. Dopiero kiedy te akcje zostaną spłacone w pełni, spółka dokonuje wypłat na rzecz posiadaczy akcji zwykłych.
Jeżeli po wszystkich wypłatach w majątku spółki pozostanie nadwyżka, dzieli się ją między wszystkich akcjonariuszy na zasadach ogólnych. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby w treści statutu odmiennie uregulować zasady podziału majątku.
Zakończenie likwidacji spółki akcyjnej
Ostatnim etapem likwidacji jest zatwierdzenie przez walne zgromadzenie sprawozdania finansowego. Sporządza się ja na dzień poprzedzający podział między akcjonariuszy majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli. Po ukończeniu czynności likwidacyjnych likwidatorzy ogłaszają w siedzibie spółki sprawozdanie likwidacyjne i składają je równocześnie do sądu rejestrowego z żądaniem wykreślenia spółki z rejestru KRS. Samo rozwiązanie spółki i utrata przez nią bytu prawnego następuje z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o wykreśleniu podmiotu z KRS.
Przesłanie sprawozdania do sądu rejestrowego następuje nawet w sytuacji, kiedy nie udało się zebrać kworum właściwego do zatwierdzenia sprawozdania finansowego.
Wyznaczenie przechowawcy ksiąg i dokumentów spółki
Zgłaszając zakończenie likwidacji do sądu rejestrowego likwidatorzy wskazują również osobę wyznaczoną przez statut spółki lub walne zgromadzenie, która obejmie pieczą księgi i dokumenty spółki. W razie jej niewyznaczenia przechowawcę wybiera sąd rejestrowy. Księgi i dokumenty mogą być przeglądane przez każdą osobę mającą w tym interes prawny, a także akcjonariusze. Upoważnienia w tym zakresie udziela sąd rejestrowy.
Pozostałe obowiązki likwidatorów
Rozwiązanie spółki należy zgłosić do urzędu skarbowego właściwego dla siedziby spółki. Wraz z dokonaniem zgłoszenia do urzędu trzeba także złożyć sprawozdanie likwidacyjne. Niezależnie od tego likwidatorzy powinni zadbać o:
- przekazanie informacji do ZUS – zwłaszcza w sytuacji, kiedy spółka zatrudniała pracowników, ponieważ trzeba ich wyrejestrować;
- złożenie formularza VAT-Z, aby zgłosić zakończenie działalności podlegającej opodatkowaniu VAT.
Jak długo trwa likwidacja spółki akcyjnej?
Likwidacja spółki akcyjnej jest procesem długotrwałym. Ze względu na konieczność wezwania wierzycieli zajmuje ona minimum 6 miesięcy, ale z reguły trwa znacznie dłużej, niekiedy nawet kilka lat. Jednocześnie jest to proces złożony, który wymaga dochowania należytej staranności na wielu etapach. Aby zapewnić sprawny przebieg postępowania likwidacyjnego, warto rozważyć skorzystanie z pomocy profesjonalistów. Prawnicy z Kancelarii Linke Kulicki oferują kompleksową obsługę korporacyjną podmiotów biznesowych – na etapie zakładania, prowadzenia, ale także likwidacji działalności gospodarczej.