W Polsce w 2022 roku działało nieco ponad 100 tysięcy organizacji typu non-profit, choć z roku na rok statystyki te ulegają dosyć znacznym zmianom. Kiedy działalność takiego podmiotu okazuje się nierentowna lub traci uzasadnienie celowościowe, jego członkowie powinni podjąć decyzję o likwidacji fundacji. Jak wygląda likwidacja fundacji krok po kroku?
Kiedy warto rozważyć likwidację fundacji?
Fundacje, podobnie jak stowarzyszenia, tworzą tzw. trzeci sektor określany niekiedy mianem NGO’s (ang. non-governmental organizations). Funkcjonowanie fundacji zostało szczegółowo opisane w ustawie o fundacjach, która określa zasady zakładania, funkcjonowania oraz likwidacji tego typu podmiotów. Przesłanki likwidacji zostały wskazane w art. 15 ust. 1 ustawy o fundacjach. Zgodnie z tym przepisem, fundacja podlega likwidacji w sposób wskazany w statucie, w sytuacji:
- osiągnięcia celu dla jakiego została powołana;
- wyczerpania środków finansowych fundacji;
- wyczerpania się majątku fundacji.
W praktyce popularnym zabiegiem jest też tworzenie fundacji na czas oznaczony (np. 5 lat od powołania). Przesłanką do likwidacji będzie wtedy upływ czasu. Często okazuje się, że fundatorzy nie są w stanie już dłużej dotować funkcjonowania NGO, a wpływy od darczyńców są niższe, niż zakładano. Z reguły cel fundacji ma charakter zbyt ogólny, aby może przyjąć niemożność jego osiągnięcia za podstawę likwidacji.
Likwidacja na mocy postanowień statutu fundacji
Priorytet ma przeprowadzenie likwidacji w oparciu o postanowienia statutu fundacji. Do uchwalenia statutu zobowiązany jest fundator na mocy art. 5 ust. 1 ustawy o fundacjach. Taki dokument pełni funkcję „aktu organicznego”, który określa m.in.:
- nazwę, siedzibę i majątek fundacji;
- cele, zasady i formy prowadzenia działalności;
- skład i organizację zarządu lub innych organów, jeśli zostały one przewidziane;
- możliwość prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej;
- możliwość zmiany celu lub statutu fundacji;
- dopuszczalność łączenia się z inną fundacją.
Katalog elementów statutowych ma charakter przykładowy i nic nie stoi na przeszkodzie, aby wśród nich umieścić również zasady przeprowadzania likwidacji fundacji. Dzięki temu można uniknąć stosowania przepisów ustawowych, które – zwłaszcza w zakresie podział majątku – mogą okazać się niekorzystne.
Wszczęcie postępowania likwidacyjnego wymaga podjęcia uchwały w tym zakresie. Z reguły taką uchwałę podejmuje zarząd fundacji, który odgrywa rolę reprezentanta NGO. Statut może przyznawać tę kompetencję innym organom, jeśli zostały ustanowione.
Jakie elementy powinna zawierać uchwała o likwidacji fundacji?
Uchwała wszczynająca proces likwidacyjny powinna przede wszystkim zawierać uzasadnienie, które będzie zbieżne z przyczyną rozwiązania fundacji wskazaną w statucie. Jeżeli nie zostało to wskazane w statucie, należy desygnować likwidatorów fundacji (zwykle będą nimi członkowie zarządu) oraz wskazać zasady podziału majątku NGO. Każdą z tych kwestii można uregulować także odrębną uchwałą.
Warto pamiętać, że pominięcie w statucie fundacji kwestii związanych z podziałem majątku spowoduje, że o jego przeznaczeniu zadecyduje sąd rejestrowy z uwzględnieniem celu dla jakiego fundacja została powołana.
Zgłoszenie likwidacji fundacji do sądu rejestrowego
Fundacje są wpisywane do Krajowego Rejestru Sądowego co oznacza, że również wszczęcie jej likwidacji należy zgłosić do KRS za pośrednictwem Portalu Rejestrów Sądowych. Nie ma więc potrzeby ręcznego wypełniania formularzy i dostarczania ich do sądu rejestrowego, całą procedurę można sfinalizować online. Do wniosku o otwarcie likwidacji należy dołączyć szereg załączników, tj.:
- uchwałę o otwarciu likwidacji wraz z uzasadnieniem;
- uchwałę wskazująca likwidatora oraz określającą sposób reprezentacji fundacji na etapie likwidacyjnym;
- zgodę likwidatora na objęcie funkcji;
- uchwałę o przeznaczeniu majątku fundacji po zakończeniu likwidacji.
Wniosek podlega opłacie w wysokości 350 zł lub 150 zł w zależności od tego, czy fundacja była wpisana do tej samej sekcji, w której figurują przedsiębiorcy, czy do sekcji „stowarzyszeniowej”.
Jak przebiega likwidacja fundacji?
Likwidacja fundacji do złudzenia przypomina procedurę likwidacyjną przez jaką przechodzą spółki prawa handlowego, choć oczywiście jest nieco prostsza. Osoby wskazane jako likwidatorzy fundacji mają przede wszystkim obowiązek sporządzić bilans otwarcia likwidacji na dzień jej otwarcia, który również trafia do sądu rejestrowego wraz z wnioskiem o otwarcie likwidacji. Od momentu podjęcia uchwały o likwidacji NGO powinna posługiwać się swoją nazwą z dodatkiem „w likwidacji”.
Kolejnym krokiem jest dokonanie obwieszczenia o likwidacji fundacji. Takie ogłoszenie należy umieścić w miejscu umożliwiającym zapoznanie się z ogłoszeniem (np. budynek sądu). Zawiadomienie powinno zawierać m.in. formalne dane fundacji, dane kontaktowe do likwidatora oraz wskazanie terminu w jakim wierzyciele mogą zgłaszać swoje roszczenia.
Następny etap to stopniowe zakończenie działalności realizowanej przez fundację. Składa się na nią zakończenie trwających umów, zaspokojenie wierzytelności, redukcja zatrudnionego personelu. Często to właśnie te „czynności likwidacyjne” trwają najdłużej zwłaszcza, jeżeli podmiot wpisany do KRS prowadził działalność gospodarczą. Majątek polikwidacyjny należy podzielić zgodnie z postanowieniami statutu.
Zakończenie likwidacji fundacji
Ostatni etap to złożenie do sądu rejestrowego wniosku o wykreślenie fundacji z rejestru. Należy załączyć do niego bilans zakończenia likwidacji wraz z zatwierdzającą go uchwałą i sprawozdaniem likwidacyjnym oraz potwierdzenie udostępnienia do publicznej wiadomości faktu likwidacji fundacji. Wysokość opłaty za wykreślenie NGO z rejestru wynosi 300 zł.
Co w sytuacji, kiedy statut fundacji nie przewiduje sposobu jej likwidacji?
Jeżeli statut nie przewiduje procedury likwidacji lub wprawdzie taka procedura jest, ale fundatorzy jej nie realizują, fundacja ulega rozwiązania w trybie art. 15 ust. 2 in fine ustawy o fundacjach. Oznacza to, że właściwy minister lub starosta występuje do sądu rejestrowego o przeprowadzenie procedury likwidacyjnej.
Likwidacja fundacji jest procesem kilkuetapowym i dosyć złożonym. Pominięcie któregokolwiek z etapów skutkuje odmową wykreślenia podmiotu przez sąd rejestrowy. Aby zapewnić sobie sprawny przebieg procedury likwidacyjnej, warto skorzystać ze wsparcia profesjonalistów. Kancelaria Linke Kulicki oferuje kompleksowe wsparcie w zakresie obsługi prawnej podmiotów z trzeciego sektora. Nasi prawnicy zajmą się ich założeniem, bieżącą obsługą prawną, a w razie potrzeby również sprawną likwidacją.