Spory między wspólnikami lub akcjonariuszami co do sposobu zarządzania spółką potrafią być katastrofalne w skutkach. Nie tylko skutecznie hamują rozwój biznesu, ale mogą przyczynić się nawet do impasu decyzyjnego, w skrajnych zaś przypadkach do rozpadu całej struktury. Sposobem na uniknięcie ryzyka sporu są klauzule typu deadlock w umowach lub statutach spółek lub umowach inwestycyjnych. Czym jest i jak działa deadlock?
Na czym polega klauzula typu deadlock?
Klauzule deadlock służą uniknięciu sytuacji, kiedy przy równym podziale głosów, niemożliwe staje się podjęcie decyzji. Mogą one przybrać różną postać, ale ich cel zawsze jest taki sam i jest nim wymuszenie procesu decyzyjnego tak, aby spółka nie stała w miejscu. Zwykle klauzulę deadlock formułuje się tak, aby w pierwszej kolejności wspólnicy wyczerpali klasyczną drogę podejmowania decyzji i to nie raz, a kilkukrotnie. Dopiero kiedy nie uda się wypracować stanowiska w ważnej kwestii (np. dotyczącej kierunku inwestowania) w określonym czasie, uruchamiana jest procedura deadlock.
Postanowienie warto formułować w taki sposób, aby nie było jedynie przysłowiowym mieczem przecinającym węzeł gordyjski, ale pełniło także funkcję sankcyjną względem wspólników. Powinno motywować ich do podjęcia decyzji w ramach klasycznego modelu uchwałodawczego.
Sprawdź również: Konflikt wspólników w spółce – jak sobie z nim poradzić?
Przykładowe sytuacje, które mogą uruchomić klauzulę deadlock
Przykładowymi sytuacjami, których wystąpienie może być kwalifikowane jako deadlock będą:
- brak kworum niezbędnego do podjęcia decyzji na prawidłowo zwołanym zgromadzeniu wspólników, akcjonariuszy lub dyrektorów dwukrotnie z rzędu;
- kiedy pomimo zwołania zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia akcjonariuszy wszystkie osoby wstrzymują się od głosu dwukrotnie z rzędu, a uchwała nie zostaje podjęta.
W umowie spółki warto wyraźnie wskazać kategorie spraw, które mogą uruchomić procedurę deadlock i powinny być to kwestie ważkie z punktu widzenia funkcjonowania spółki, np. nabycie nieruchomości, nabycia znaku towarowego, czy zaciągnięcie zobowiązania na kwotę przenoszącą 30% kapitału zakładowego.
Sprawdź również: Zmiana umowy spółki z o.o. – jak wygląda procedura krok po kroku?
Jakie rodzaje klauzuli deadlock stosuje się w praktyce?
Nie ma jednego, uniwersalnego modelu deadlock, ponieważ klauzula zawsze dopasowywana jest do konstrukcji umowy łączącej wspólników. Niemniej jednak w anglosaskiej kulturze prawnej wykształciły się różnego rodzaju modele tego rozwiązania.
Rosyjska ruletka
Rozwiązanie polegające na tym, że każdy wspólnik może przesłać zapieczętowana ofertę wykupu akcji lub udziałów innym wspólnikom. Wygrywa oferta najwyższa, a wspólnik będący zwycięzcą musi wykupić pozostałe udziały. Klauzula rosyjskiej ruletki zwykle prowadzi do zmiany składu osobowego spółki i faworyzuje wspólników posiadających silniejszą pozycję.
Texas shootout i Mexican shootout
Kolejny drastyczny model klauzuli. w którym strony niemogące się porozumieć wysyłają ofertę wykupu „przeciwnika” do obiektywnego arbitra. Oferty są otwierane jednocześnie. Wygrywa oferta wyższa, a strony są zobowiązane do zawarcia transakcji. Wariantem „strzelaniny w Teksasie” jest Mexican shootout (niekiedy określany też jako Dutch Auction), kiedy składane oferty zawierają minimalną kwotę, za którą wspólnik lub akcjonariusz jest skłonny sprzedać swoje udziały lub akcje. Wygrywa oferta wyższa, a rezultacie zwycięzca ma obowiązek wykupienia udziałów lub akcji za cenę podaną przez przegranego.
Procedura wielokrotnego wyboru
Procedura deadlock może uwzględniać także kilka gotowych rozwiązań w razie braku możliwości osiągnięcia porozumienia. Wspólnicy mają więc większe pole manewru, a i skutek nie jest tak drastyczny, jak w poprzednich wariantach postanowienia. Problem z wielokrotnym wyborem dotyczy sytuacji, kiedy spór między stronami ulega eskalacji i niemożliwe staje się osiągnięcie jakiegokolwiek kompromisu. Aby uniknąć blokady, deadlock powinien przewidywać, że brak porozumienia w określonym czasie (np. 30 dni) powoduje, że rozstrzygnięcie wiążące wszystkie strony wydaje bezstronny arbiter.
Cooling-off
Mechanizm cooling-off zakłada, że w przypadku braku porozumienia wspólnicy podejmą mediacje z udziałem profesjonalisty w celu znalezienia rozwiązania. W praktyce może się okazać, że mediator wskaże na brak celowości głosowania nad daną kwestią. Wtedy wspólnicy muszą rozważyć czy rezygnują z danego działania, czy wolą rozwiązać spółkę. Wielokrotny wybór i cooling-off są niekiedy określane jako soft-deadlock.
Deterrence clause
Klauzula odstraszająca przybiera formę sankcji dla strony, która domaga się uruchomienia klauzuli deadlock. W tym wariancie uznaje się, że impas ma miejsce wyłącznie wtedy, kiedy wszczęcia procedury żąda wspólnik lub akcjonariusz, zamiast dążyć do wypracowania kompromisowego rozwiązania na określonej liczbie spotkać.
Model odstraszający zakłada, że wówczas wylicza się wartość godziwą udziałów przy udziale biegłego rewidenta lub audytora. Następnie strona, która skierowała żądanie uruchomienia deadlocku musi wykupić udziały drugiej strony za więcej niż 100% ich wartości godziwej albo sprzedać swoje udziały za mniej niż 100% ich wartości godziwej.
Wadą tego rozwiązania jest ryzyko, że strony będą celowo unikały uruchomienia procedury deadlock. Można jednak uniknąć takiej sytuacji. wskazując w umowie, że deadlock jest uruchamiany automatycznie w sytuacji, kiedy decyzji nie udało się podjąć na dwóch zgromadzeniach wspólników lub walnych zgromadzeniach zwołanych w sposób prawidłowy.
W praktyce można oczywiście łączyć ze sobą różne warianty klauzuli impasu, wplatając do niej udział arbitra, mediatora lub jeszcze inne działania. Wspólnicy mogą w tym zakresie odwołać się do zasady swobody umów. Należy jednak uważać, aby nie doprowadzić do sytuacji, w które zostaną pokrzywdzeni wspólnicy mniejszościowi.
Spory korporacyjne nie zawsze muszą zakończyć się w sądzie. Poprzez wprowadzenie odpowiednich postanowień w umowie lub statucie spółki wielu z nich można uniknąć, ponieważ wspólnicy będą woleli wypracować kompromisowe rozwiązanie, zamiast mierzyć się z konsekwencjami braku porozumienia.
Kancelaria Linke Kulicki zapewnia kompleksowe wsparcie w zakresie przygotowywania umów i statutów podmiotów gospodarczych. Pomagamy przedsiębiorcom wypracować brzmienie aktu organicznego, które minimalizuje ryzyko nieporozumień. Bierzemy udział w mediacjach, a kiedy trzeba, reprezentujemy klientów również na etapie postępowania sądowego.