Kłopoty finansowe firmy nie zawsze oznaczają, że musi ona od razu ogłaszać swoją upadłość. Bardzo często przedsiębiorcy poszukują sposobów, aby podźwignąć się z kryzysu i poprawić kondycję finansową biznesu. Takie działania zbiorczo określa się jako restrukturyzację. Na czym polega restrukturyzacja firmy i kto z niej skorzysta?
Na czym polega restrukturyzacja firmy?
Mianem restrukturyzacji firmy określa się działania, które mają za zadanie poprawić sytuację finansową przedsiębiorstwa. Procedura restrukturyzacyjna w ujęciu materialnoprawnym, a częściowo również procesowym została szczegółowo opisana w ustawie prawo restrukturyzacyjne. Zgodnie z art. 3 tego aktu prawnego celem postępowania restrukturyzacyjnego jest uniknięcie upadłości dłużnika poprzez zawarcie układu z wierzycielami lub przeprowadzenie działań sanacyjnych.
Ustawodawca wyróżnia aż cztery rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych, różniących się między sobą przesłankami wszczęcia, przebiegiem, a także stopniem sformalizowania.
Są to:
- postępowanie o zatwierdzenie układu;
- przyspieszone postępowanie układowe;
- postępowanie układowe (zwykłe);
- postępowanie sanacyjne.
Odpowiedni wybór postępowania jest ważny dla przedsiębiorcy już od samego początku, ponieważ sąd jest związany wnioskiem w tym zakresie.
Jakie są przesłanki wszczęcia postępowań restrukturyzacyjnych?
Warto wiedzieć, że dłużnik nie zawsze ma swobodę w wyborze trybu postępowania restrukturyzacyjnego. Postępowanie o zatwierdzenie układu oraz postępowanie przyspieszone może być prowadzone, jeżeli suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem.
Z kolei postępowanie układowe z reguły dotyczy dłużników o złożonej strukturze zobowiązań, ponieważ jest przeznaczone wyłącznie dla firm, której wysokość wierzytelności spornych przekracza 15% sumy wierzytelności.
Każdy spośród wymienionych rodzajów postępowań ma swoją specyfikę. Dla firm, które chcą uzyskać szybką ochronę przed działaniami wierzycieli, szczególnie atrakcyjne jest przyspieszone postępowanie układowe oraz postępowanie o zatwierdzenie układu. Z kolei postępowanie sanacyjne cechuje się daleko idącym formalizmem i długim czasem trwania, ale gwarantuje zwiększoną ochronę.
Kiedy można złożyć wniosek o restrukturyzację?
Przesłanki wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego zostały wskazane w art. 6 prawa restrukturyzacyjnego. Zgodnie z tym przepisem, postępowanie może być prowadzone względem dłużnika niewypłacalnego albo zagrożonego niewypłacalnością.
W przypadku zbiegu wniosku restrukturyzacyjnego z wnioskiem upadłościowym (np. złożonym przez wierzyciela), sąd w pierwszej kolejności rozpatruje wniosek o restrukturyzację. Taki układ pozwala zabezpieczyć majątek dłużnika na wypadek, gdyby jego wierzyciele dążyli do przejęcia majątku firmy w drodze postępowania o ogłoszenie upadłości.
Jak rozumieć przesłankę niewypłacalności?
Pojęcie niewypłacalności należy interpretować na gruncie ustawy prawa upadłościowego, przy czym akt ten wprowadza system domniemań wzruszalnych. Dłużnika uważa się za niewypłacalnego, jeżeli utracił on zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemywa się, że brak tej zdolności zachodzi, kiedy opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące.
Nieco inaczej wygląda ocena niewypłacalności osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych. W ich przypadku o niewypłacalności można mówić również wtedy, gdy zobowiązania pieniężne podmiotu przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące. Nie dotyczy to rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, a także określonych kategorii zobowiązań wskazanych w art.11 ust. 4 oraz 4a prawa upadłościowego.
Co oznacza zagrożenie niewypłacalnością?
Zagrożenie niewypłacalnością oznacza stan, w którym sytuacja ekonomiczna dłużnika sugeruje, że w niedługim czasie stanie się on niewypłacalny. Przez finanse firmy należy rozumieć jej księgi rachunkowe oraz rachunek zysków i strat, przy czym w doktrynie wskazuje się, że chodzi o wizję utraty możliwości do regulowania długów w najbliższej przyszłości.
Pojęcie zagrożenia niewypłacalnością należy odnosić przede wszystkim do skali i specyfiki prowadzonej działalności gospodarczej. O ile w przypadku jednoosobowego przedsiębiorcy działającego na lokalnym rynku można o nim mówić w sytuacji, kiedy powstaje ryzyko niemożliwości spłaty zobowiązań w ciągu kilku dni, w stosunku do spółek transgranicznych – w ciągu kilku miesięcy.
Warto zapamiętać, że – w przeciwieństwie do postępowania upadłościowego – wniosek o wszczęcie restrukturyzacji może złożyć wyłącznie dłużnik. Jedyny wyjątek dotyczy postępowania restrukturyzacyjnego, kiedy to kompetencja ta przysługuje również wierzycielowi osobistemu dłużnika.
Sąd rozpoznaje wniosek o wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego w terminie 14 dni od jego wpływu. Niezależnie od spełnienia przesłanek, sąd ma prawo odmówić wszczęcia restrukturyzacji, jeżeli prowadziłoby to do pokrzywdzenia wierzycieli.
Jakie istnieją sposoby restrukturyzacji firmy?
Ustawodawca nie daje szczegółowych wytycznych co do tego w jaki sposób ma przebiegać restrukturyzacja przedsiębiorstwa. Przykładowe metody zostały zamieszczone w art. 156 prawa restrukturyzacyjnego i obejmują:
- odroczenie terminu wykonania zobowiązania;
- rozłożenie spłaty na raty;
- zmniejszenie wysokości zobowiązania;
- konwersję wierzytelności na udziały lub akcje;
- zmianę, zamianę lub uchylenie prawa zabezpieczającego określoną wierzytelność.
Lista nie ma charakteru enumeratywnego, dlatego nic nie stoi na przeszkodzie, aby strony postępowania restrukturyzacyjnego wspólnie wypracowały inny model współpracy. Jest to tym bardziej możliwe, że sam ustawodawca dopuścił w art. 156 ust. 2 prawa restrukturyzacyjnego możliwość zastosowania więcej niż jednego sposobu restrukturyzacji zobowiązań. Jakie jeszcze rozwiązania oprócz ustawowych stosuje się w praktyce?
Restrukturyzacja finansowa
Z reguły polega na znalezieniu dodatkowego źródła finansowania. Może być to finansowanie dłużne, np. kredyt, ale także dodatkowy segment klientów zainteresowanych nabyciem towaru lub usługi. W ramach restrukturyzacji finansowej często dąży się też do zmniejszenia kosztów prowadzenia działalności gospodarczej, np. poprzez rezygnację z usług abonamentowych albo przejście z modelu etatów na outsourcing. Jeszcze innym sposobem jest sprzedaż określonych składników majątku.
Warto pamiętać, że dzięki restrukturyzacji finansowej firma ma możliwość pozyskania pomocy publicznej.
Restrukturyzacja personalna
Najprostsza metoda restrukturyzacji w sferze zawodowej to redukcja etatów. Pracodawca może też wstrzymać planowane podwyżki, nie wypłacać premii albo zrezygnować z wdrożonego planu ESOP, który uwzględniałby wyemitowanie nowych udziałów lub akcji i przyznania ich pracownikom.
Restrukturyzacja marketingowa
Działania mające na celu poprawę kondycji finansowej firmy mogą być realizowane również na zmianie wizerunku firmy (np. rebranding) albo dopasowaniu kampanii marketingowej na taką, która uwzględnia aktualne zapotrzebowanie na rynku. Z reguły zmiany na tym polu wymagają więcej czasu, aby przynieść rezultaty, niż np. sprzedaż nieruchomości lub maszyn, ale mogą być mniej obciążające dla przedsiębiorcy.
Ochrona majątku dłużnika w razie wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego
Celem restrukturyzacji jest nie tylko ochrona dłużnika przed koniecznością ogłoszenia upadłości, ale także zabezpieczenie jego majątku na wypadek agresywnych działań podejmowanych przez wierzycieli.
Za wyjątkiem postępowania o zatwierdzenie układu, które wyróżnia się niskim stopniem sformalizowania, pozostałe procedury powodują zawieszenie toczących się postępowań egzekucyjnych względem wierzytelności objętych układem, a także niemożność wszczynania nowych egzekucji do czasu zakończenia postępowania restrukturyzacyjnego. Co więcej dłużnik ma prawo złożyć wniosek o zwolnienie zajętych rachunków bankowych, jeżeli jest to niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej.
Warto zaznaczyć, że wierzyciele nie tracą możliwości wszczynania nowych postępowań sądowych, administracyjnych, sądowo-administracyjnych czy przed sądami polubownymi, ale niemożliwe będzie dochodzenie przymusowego spełnienia świadczenia.
Kiedy sąd umarza postępowanie restrukturyzacyjne?
Sam fakt wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego nie oznacza jeszcze, że dłużnik będzie bezwarunkowo chroniony do czasu jego zakończenia i wykonania układu. Przepisy prawa restrukturyzacyjnego stwarzają możliwość umorzenia przez sąd wszczętej procedury w ściśle wskazanych okolicznościach, wymienionych w art. 325 i 326 prawa restrukturyzacyjnego. Do obligatoryjnego umorzenia postępowania dochodzi, kiedy:
- prowadzenie postępowania zmierzałoby do pokrzywdzenia wierzycieli;
- dłużnik wniósł o umorzenie postępowania i zezwoliła na to rada wierzycieli;
- układ nie został przyjęty;
- uprawomocniło się postanowienie o ogłoszeniu upadłości dłużnika;
- dłużnik utracił możliwość do bieżącego zaspokajania kosztów postępowania i zobowiązań powstałych po jego otwarciu oraz zobowiązań, które nie mogły zostać objęte układem.
Niezależnie od powyższego sąd może umorzyć postępowanie, jeżeli z okoliczności sprawy, w szczególności z zachowania dłużnika wynika, że układ nie zostanie wykonany oraz w sytuacji, gdy dłużnik nie wykonuje poleceń sędziego komisarza i zezwoliła na to rada wierzycieli.
W przypadku umorzenia postępowania restrukturyzacyjnego przestaje obowiązywać ochrona dłużnika przed wierzycielami, dlatego warto zadbać o profesjonalne doradztwo, aby nie dopuścić do takiej sytuacji.
Jaka jest rola dłużnika w sporządzaniu planu restrukturyzacji?
Sprawny przebieg restrukturyzacji i jej powodzenie jest uzależnione od sporządzenia solidnego planu restrukturyzacyjnego – zarówno wstępnego, jak i ostatecznego. Co powinno znaleźć się w takich dokumentach? Przede wszystkim należy w nim uwzględnić m.in.:
- opis przedsiębiorstwa dłużnika;
- analizę przyczyn trudnej sytuacji ekonomicznej dłużnika;
- prezentację strategii przedsiębiorstwa, która ma wyciągnąć go z kłopotów finansowych;
- opis i przegląd planowanych środków restrukturyzacyjnych wraz z kosztami;
- informację o zdolnościach produkcyjnych dłużnika.
Prawidłowe sporządzenie planu restrukturyzacyjnego wymaga nie tylko dobrej znajomości przepisów i zagadnień z zakresu ekonomii, ale także doświadczenia w przedmiocie restrukturyzacji przedsiębiorstw. Wprawdzie sam dłużnik nie może sporządzić plan, ale do jego obowiązków należy dostarczenie kompletu informacji, które pozwolą zrealizować ten obowiązek nadzorcy układu, nadzorcy sądowemu lub zarządcy. Im więcej informacji przekaże im dłużnik, tym większa jest szansa, że uda się przeprowadzić restrukturyzację. Jest to szczególnie istotne w postępowaniu sanacyjnym, gdzie przesłanką realizacji planu jest jego zatwierdzenie.
Ile kosztuje restrukturyzacja firmy?
Na koszt restrukturyzacji przedsiębiorstwa składa się szereg wydatków. Przede wszystkim dłużnik ponosi koszt wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego. Dodatkowo może pojawić się potrzeba uiszczenia zaliczki na poczet kosztów postępowania (związanych np. z zatwierdzeniem układu, ogłoszeniem restrukturyzacji w MSiG).
Wreszcie do wydatków obciążających dłużnika zalicza się wynagrodzenie nadzorcy i zarządcy sądowego. Zwłaszcza ten ostatni składnik potrafi mocno różnić się w konkretnych przypadkach, ponieważ zależy od nakładu pracy specjalisty, a ten z kolei jest uzależniony od indywidualnej sytuacji przedsiębiorstwa. Im jest ona bardziej złożona, tym więcej pieniędzy zażąda nadzorca lub zarządca.
Choć na pierwszy rzut oka koszty postępowania restrukturyzacyjnego mogą wydawać się wysokie, należy pamiętać, że często tylko w ten sposób dłużnik może ochronić się przed upadłością.
Firmy planujące restrukturyzację mogą rozważyć ze wsparcia kancelarii prawnej. Nasi specjaliści oferują pomoc na każdym etapie postępowania – od złożenia wniosku o wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego po negocjację z wierzycielami i wykonanie układu. Warto pamiętać, że postępowanie restrukturyzacyjne może trwać od kilku miesięcy do nawet kilku lat i przez cały ten czas dłużnik powinien rzetelnie realizować układ zawarty z wierzycielami. Dlatego pomoc kancelarii prawnej może okazać się nieodzowna.