Umorzenie udziałów w spółce z o.o. krok po kroku

Umorzenie udziałów w spółce z o.o. krok po kroku – jak to zrobić?

⟨⟨ Powrót

Uczestnictwo w spółce z o.o. wiąże się z posiadaniem określonej liczby udziałów konkretnej wartości. Udziały te odzwierciedlają siłę oddziaływania wspólnika w spółce i pozwalają mu wykonywać jego uprawnienia zarówno osobiste, jak i korporacyjne. Jedną z metod na pozbycie się udziałów jest ich sprzedaż. Alternatywnym rozwiązaniem jest ich umorzenie. Przyjrzyjmy się bliżej umorzeniu udziałów w spółce z o.o. Jak przebiega i z czym się wiąże?

Na czym polega umorzenie udziałów w spółce z o.o.?

Umorzenie udziałów polega – obrazowo rzecz ujmując – na unicestwieniu uprawnień wspólnika wynikających z partycypacji w spółce. Umorzone udziały, a wraz z nimi wszelkie prawa, jak chociażby prawo do udziału w zgromadzeniu wspólników czy prawo do dywidendy, przestają istnieć. Aby móc skorzystać z umorzenia udziałów, taka konstrukcja musi zostać przewidziana w umowie spółki. Brak odpowiedniego postanowienia powoduje, że umorzenie nie jest możliwe. W pierwszej kolejności wspólnicy muszą więc zmienić umowę spółki.

Zgodnie z brzmieniem art. 199 k.s.h. umorzenie udziałów jest możliwe dopiero po wpisie spółki do rejestru. Oznacza to, że nie można umorzyć udziałów wspólników w spółce na etapie organizacyjnym. W literaturze często przyjmuje się też, że umorzenia nie przeprowadza się na etapie likwidacji osoby prawnej.

Warto pamiętać, że w sytuacji, kiedy spółka została założona przez system teleinformatyczny S24, a następnie wspólnicy zmienili umowę notarialnie, dalsze umorzenie przez S24 nie jest możliwe pomimo, iż system taką możliwość przewiduje.

W jakim celu przeprowadza się umorzenie udziałów?

Umorzenie udziałów może pełnić kilka funkcji. Przede wszystkim jest to jeden z instrumentów pozwalających na wycofanie się wspólnika ze spółki (alternatywnie – pozbycie się go przez pozostałych wspólników). Często bywa on prostszy w realizacji niż znalezienie nabywcy udziałów w spółce z o.o. wśród osób trzecich.

Umorzenie udziałów może też pełnić rolę sankcji – w tym celu można wykorzystać umorzenie przymusowe, które realizuje się automatycznie po spełnieniu określonych przesłanek, np. podjęcia przez wspólnika działalności konkurencyjnej. Procedura umorzenia może dotyczyć zarówno wszystkich udziałów, jak i ich określonej części. Dlatego można ją wykorzystać jako karę w firmie, która stosuje programy ESOP i przyznaje wybranym grupom pracowniczym możliwość zyskania udziałów w spółce.

Rodzaje umorzenia udziałów w spółce z o.o.

Kodeks spółek handlowych przewiduje trzy rodzaje umorzenia udziałów:

dobrowolne;
przymusowe;
warunkowe.

Każdy rodzaj umorzenia może być zrealizowany po ziszczeniu się innych warunków oraz w odmiennym trybie.

Umorzenie dobrowolne

Dobrowolne umorzenie udziałów następuje za zgodą wspólnika, którego udziały mają być nabyte przez spółkę. W tym celu niezbędne jest podjęcie uchwały w przedmiocie umorzenia przez zgromadzenie wspólników, wyrażenie zgody przez wspólnika „przekazującego” swoje udziały, a następnie zawarcie umowy między wspólnikiem a spółką, która to umowa doprecyzuje warunki transakcji. Umowa zbycia udziałów powinna zostać zawarta w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym.

Uchwała zgromadzenia wspólników – zgodnie z art. 199 §2 k.s.h. – powinna określać przynajmniej podstawę prawną umorzenia oraz wysokość wynagrodzenia za umorzone udziały (a w praktyce również termin i zasady jego wypłaty), chyba że wspólnik wyraził zgodę na umorzenie udziałów bez wynagrodzenia.

Przepisy nie precyzują sposobu, w jaki wspólnik ma wyrazić zgodę na umorzenie swoich udziałów względem spółki. Ważne jednak jest, aby przestrzegać w tym zakresie zasady reprezentacji oraz dochować formy, którą w razie potrzeby będzie można odtworzyć (np. pisemnej zwykłej).

W przypadku umorzenia dobrowolnego wystarczy ogólne wskazanie, że taka procedura jest dopuszczalna. Przy pozostałych rodzajach umorzenia nie będzie to wystarczające.

Umorzenie przymusowe

Umorzenie przymusowe następuje bez zgody wspólnika, po spełnieniu przesłanki wskazanej w umowie spółki. Ważne jest, aby przesłankę tą wskazać w sposób maksymalnie precyzyjny. Dzięki temu można uniknąć sporów między wspólnikiem a spółką o treść uchwały.

Również i w tym przypadku niezbędna jest uchwała zgromadzenia wspólników, która zawiera podstawę prawną umorzenia, wysokość wynagrodzenia, ale dodatkowo także uzasadnienie, czyli motyw działania zgromadzenia wspólników.

Warto zwrócić uwagę, że przy umorzeniu przymusowym wynagrodzenia nie można określić w sposób dowolny. Musi być ono równe lub wyższe wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszoną o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników. Oczywiście umowa spółki może przewidywać inny algorytm wyliczania wynagrodzenia. Trzeba też pamiętać, że przepisy odnoszą się jedynie do minimalnej, ale nie maksymalnej wysokości rekompensaty.

Aby uniknąć sytuacji, w której umorzenie przymusowe będzie wykorzystywane do dowolnego kształtowania składu osobowego spółki z o.o. ważne jest precyzyjne określenie przesłanek. Mogą one dotyczyć zarówno osoby wspólnika (np. utrata kwalifikacji zawodowych, skazanie prawomocnym wyrokiem karnym, naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa), jak i samej spółki (np. nieosiągnięcie założonego wyniku finansowego).

Umorzenie warunkowe

Umorzenie warunkowe polega na unicestwieniu udziałów bez konieczności podejmowania uchwały w tym przedmiocie przez zgromadzenie wspólników. Wystarczy sam fakt ziszczenia się warunku wskazanego w umowie spółki. W takim przypadku zarząd powinien niezwłocznie podjąć uchwałę w przedmiocie obniżenia kapitału zakładowego, chyba że umorzenie następuje z czystego zysku.

Przyjmuje się, że – w odróżnieniu od umorzenia przymusowego, które często ma wymiar sankcji – umorzenie warunkowe powinno przewidywać unicestwienie udziałów w celu ochrony wspólników lub spółki przed zdarzeniami takimi, jak np. niepowołanie członków organu w określonym terminie, zmiana przedmiotu działalności spółki czy śmierć określonego wspólnika lub niepowołanie go na członka zarządu.

Do umorzenia warunkowego stosuje się przepisy o umorzeniu przymusowym w zakresie minimalnej wysokości wynagrodzenia.

Jak wygląda finansowanie umarzanych udziałów?

Co do zasady umorzenie udziałów wiąże się z koniecznością wypłaty wynagrodzenia na rzecz wspólnika, którego uprawnienia przestają istnieć. Wynagrodzenie to może zostać wypłacone na jeden z kilku sposobów. Dla spółki bardziej czasochłonnym, a przez to uciążliwym jest obniżenie kapitału zakładowego. Wymaga ono jednak przeprowadzenia postępowania konwokacyjnego, czyli wezwania wierzycieli do zgłaszania swoich wierzytelności względem spółki z odpowiednim wyprzedzeniem. Konieczność zawiadomienia wierzycieli znacząco wydłuża też całą procedurę.

Inną – wygodniejszą – możliwością jest wypłata wynagrodzenia z czystego zysku wypracowanego przez spółkę. Nie zawsze będzie to jednak możliwe, poza tym wpływa na wysokość ewentualnej dywidendy, która w normalnych okolicznościach zostałaby wypłacona na rzecz wspólników.

Wspólnicy mogą również zastosować mieszany model wynagrodzenia poprzez połączenie wypłaty z czystego zysku z obniżeniem kapitału zakładowego.

Kiedy dochodzi do umorzenia udziałów?

Właściwy moment umorzenia udziałów zależy od sposobu tego umorzenia oraz tego czy wspólnik otrzymał w zamian wynagrodzenie. Jeżeli finansowanie następuje poprzez obniżenie kapitału zakładowego, do umorzenia dochodzi z chwilą wpisu przez sąd rejestrowy uchwały w przedmiocie obniżenia kapitału.

Jeżeli finansowanie następuje z czystego zysku lub bez wynagrodzenia, to do umorzenia dochodzi z chwilą:

nabycia przez spółkę udziałów wspólnika (przy umorzeniu dobrowolnym);
podjęciu przez spółkę uchwały w przedmiocie umorzenia (przy umorzeniu przymusowym);
ziszczenia się zdarzenia wskazanego jako podstawa do umorzenia (przy umorzeniu warunkowym).