Zmiany strukturalne zachodzące między spółkami prawa handlowego, określane jako M&A, pozwalają zwiększyć potencjał gospodarczy podmiotu, a także wejść na nowe rynki poszerzyć docelowy krąg odbiorców. Na czym polegają transakcje M&A i co warto o nich wiedzieć?
Czym są transakcje M&A?
Skrót M&A pochodzi od angielskiego sformułowania Mergers&Acquisitions, które oznacza fuzje i przejęcia. Tym mianem określa się zespół procesów i procedur, które zmierzają do przekształceń podmiotowych uczestników rynku.
Zasadniczo M&A można podzielić na dwa rodzaje:
- fuzje (ang. mergers) – zmierzają do połączenia dwóch niezależnych podmiotów w jeden;
- przejęcia (ang. acquisitions) – polegają na przejęciu jednego podmiotu przez inny, wskutek czego pierwszy z nich przestaje istnieć.
W praktyce wyróżnia się jeszcze inne rodzaje M&A, jak chociażby przejęcia odwrotne, które polegają na objęcia kontroli w spółce przejmującej przez wspólników spółki przejmowanej. Z uwagi na zróżnicowany charakter przejęć i fuzji niezbędne jest, aby każdorazowo planować je indywidualnie, ponieważ nie istnieje jeden, uniwersalny schemat działania zapewniający sukces.
Przejęcia można też podzielić na horyzontalne, wertykalne, konglomeratowe lub koncentryczne, przy czym kryterium podziału jest cel transakcji M&A oraz profil działalności spółek, które biorą w niej udział.
W jakim celu przeprowadza się M&A?
Fuzja lub przejęcie mogą być realizowane w jednym lub kilku z wielu różnych celów. Typowym uzasadnienie dla M&A jest zwiększenie potencjału gospodarczego podmiotu poprzez poprawę wyników biznesowych, poszerzenie zasięgu geograficznego oferowanych dóbr lub usług oraz pozyskanie dodatkowych, często wyspecjalizowanych zasobów na cele związane z działalnością gospodarczą (np. personel, technologie).
Innym motywem dla M&A jest zyskanie wpływów na nowych rynkach lub dotarcie z ofertą do innego segmentu klientów. W ten sposób uczestnicy procesu mogą połączyć siły, aby zdominować określony sektor albo oferować produkty i usługi komplementarne względem siebie.
Jeszcze inną przyczyną dla fuzji i przejęć jest optymalizacja podatkowa poprzez stworzenie korzystnego środowiska dla biznesu i wykorzystanie sprzyjającej jurysdykcji podatkowej lub administracyjnej.
W literaturze wskazuje się też na przyczyny managerskie, czyli zmierzające do uproszczenia procesu zarządzania zespołem spółek. Tego typu działania dominują w grupach kapitałowych, kiedy ścieżka zarządzania poszczególnymi podmiotami dominującymi i zależnymi staje się zbyt skomplikowana.
W jaki sposób finansowane jest M&A?
Finansowanie procesu M&A może następować na jeden z kilka sposobów. Najbardziej podstawowym źródłem jest gotówka. Podmioty biorące udział w transakcji pokrywają proces fuzji lub przejęcia z własnych środków. Choć logistycznie jest to najprostsza opcja, nie zawsze będzie dawała optymalne rezultaty pod względem zysku.
Alternatywny sposób to tzw. finansowanie dłużne, czyli bazowanie na kapitale udostępnionym przez podmioty trzecie, np. bank. W efekcie możliwe staje się zdywersyfikowanie ryzyka oraz wykorzystanie efektu dźwigni finansowej, ponieważ relatywnie niskim kosztem w wysokości odsetek można wypracować znacznie większy zysk.
Jeszcze innym rozwiązaniem jest finansowanie przedsięwzięcia przez fundusze typu private equity w zamian za objęcie kontrolnego pakietu udziałów lub akcji albo emisja papierów wartościowych (np. akcji, obligacji), które zostaną objęte przez inwestorów.
Etapy M&A
Można wyróżnić kilka etapów fuzji i przejęć. Ze względu na rozległość całego procesu trudno o wskazanie wyraźnych granic między nimi. Do najważniejszych kamieni milowych M&A zalicza się następujące fazy.
M&A – faza przygotowawcza
Pierwszy etap M&A obejmuje ustalenie źródeł finansowania całej operacji, a także ustalenie, według jakiego modelu ma zostać ona przeprowadzona. Przejście spółki może nastąpić jako:
- share deal – transakcja na udziałach, które zostają przekazane nabywcy;
- asset deal – transakcja M&A polegająca na przeniesieniu poszczególnych składników majątku przez spółkę przejmowaną na spółkę przejmującą.
Po opracowaniu strategii spółka musi znaleźć podmiot lub podmioty, które będą zainteresowane transakcją.
M&A – due diligence
Raport należytej staranności, określany też jako due diligence to rozległe badanie, które pozwala na zidentyfikowanie poszczególnych obszarów ryzyka związanego z transakcją. Jest przygotowany przez nabywcę. Zwykle jest poprzedzany przez umowę o zachowanie poufności (NDA), która zabezpiecza strony przed ujawnieniem informacji o kluczowym znaczeniu dla przedsiębiorstwa podmiotom trzecim.
Due diligence może obejmować m.in. takie sfery, jak podatki, nieruchomości, aspekt procesowy, pracowniczy lub związany z compliance w przedsiębiorstwie. Wynik badania stanowi istotny argument w negocjacjach, ponieważ może wpłynąć na zmianę ceny M&A, a niekiedy nawet zakończenie potencjalnej współpracy, jeżeli ryzyk jest zbyt dużo lub nie są odpowiednio zarządzane.
Niekiedy obok klasycznego raportu due diligence sprzedający przygotowuje tzw. vendor due diligence. Pozwala on na odpowiednie przygotowanie spółki do sprzedaży i zredukowanie ryzyka niepowodzenia operacji.
M&A – negocjacja kontraktu
Kolejnym etapem jest negocjacja transakcji M&A czyli ustalenie, które zobowiązania zostają przejęte przez nabywcę i na jakich warunkach. Na przebieg negocjacji wpływ ma wiele czynników, w tym właśnie wynik due diligence, metoda wyceny przedsiębiorstwa oraz rodzaj przejęcia (share deal lub asset deal). Do umowy zostaje przygotowany szczegółowy spis umów i zobowiązań.
Przy formułowaniu postanowień kontraktu bardzo ważne jest przewidzenie mechanizmów zabezpieczających interes sprzedającego na wypadek odroczenia terminu płatności. Zazwyczaj stosuje się takie rozwiązania, jak np. zapłata na rachunek powierniczy czy uzyskanie gwarancji bankowej albo poręczenia.
M&A – wykonanie umowy
Opracowanie nawet najlepszej umowy na potrzeby M&A to jeszcze nie wszystko. Niezwykle istotne jest pozyskanie odpowiednich zgód organów korporacyjnych (np. zarządu). W określonych przepisami sytuacjach niezbędne będzie też wyrażenie zgody przez organ antymonopolowy na koncentrację kapitału lub wpływów.
Często obok głównej umowy przejęcia spółki zawierają ze sobą umowy pomocnicze, gwarantujące odpowiednie zabezpieczenie transakcji. Często na etapie wykonawczym dochodzi do nieporozumień z uwagi na brak klauzuli Representation&Warranties lub jej nieprecyzyjne brzmienie. Warto zadbać o jednoznaczne określenie na jakich zasadach dochodzi do sprzedaży spółki.
M&A – integracja PMI
Po zakończeniu właściwej fuzji lub przejęcia przeprowadza się tzw. Post Merger Integration, czyli połączenie ze sobą dwóch biznesów, które do tej pory funkcjonowały oddzielnie. PMI powinno dotyczyć każdego aspektu działań firmy, od wdrożenia jednolitych procedur administracyjnych oraz AML, przez stworzenie wspólnej oferty dóbr lub usług, określenie zunifikowanych marży, podział stanowisk, aż po dresscode.
Im staranniej zostanie przeprowadzone zostanie PMI, tym szybciej pracownicy obu spółek będą ze sobą współpracowali, a efekt tej współpracy będzie lepszy. Tak naprawdę to właśnie sprawnie przeprowadzona integracja zadecyduje o tym, czy transakcja M&A rzeczywiście przyczyni się do wzmocnienia pozycji podmiotu na rynku oraz pozwoli na wykorzystanie efektu synergii.
Jak długo trwa M&A?
Transakcje M&A to złożony proces, który często trwa nawet kilka miesięcy. Do czynników, które mają decydujący wpływ na czas realizacji fuzji lub przejęcia zalicza się przede wszystkim stopień skomplikowania biznesu, jego skala oraz liczba procesów wymagających wzajemnego skorelowania. Istotne znaczenie ma też jakość przygotowanych na wstępnym etapie raportów due diligence (oraz ewentualnie vendor due diligence).
Im mniej wątpliwości i zastrzeżeń będą miały strony co do wyceny spółek czy identyfikacji obszarów ryzyk, tym krócej będą trwały negocjacje i łatwiej o wypracowanie wspólnego stanowiska.
Praktyka pokazuje, że nawet 80% fuzji i przejęć, które są realizowane bez wsparcia profesjonalnej obsługi prawnej nie dochodzi do skutku lub przynosi rezultaty gorsze od oczekiwanych. Z tego względu spółki, które planują tego rodzaju operacje powinny rozważyć skorzystanie z profesjonalnej pomocy prawnej, która zajmie się koordynacją poszczególnych etapów procesu.