W sporach między przedsiębiorcami dominują sprawy o zapłatę. Nie w każdym przypadku powód korzysta jednak z postępowania zwykłego, niekiedy uzasadnione jest skierowanie do sądu powództwa w trybie jednej z procedur przyspieszonych. Pociąga to za sobą zmianę przebiegu postępowania, ale także sposobu obrony jaką może podjąć pozwany. Kiedy wnosi się sprzeciw od nakazu zapłaty i co należy o nim wiedzieć?
W jakich postępowaniach pozwany może złożyć sprzeciw od nakazu zapłaty?
W postępowaniu cywilnym wyrok nie jest jedyną czynnością decyzyjną sądu, która kończy postępowanie. Jeżeli powód domagał się wydania nakazu zapłaty m.in. w postępowaniu upominawczym lub elektronicznym postępowaniu upominawczym, sprawa kończy się wydaniem nakazu zapłaty. Właściwym środkiem zaskarżenia jest w takich przypadkach sprzeciw, a nie apelacja.
Kiedy sąd może wydać nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym?
Sąd wydaje nakaz zapłaty, gdy powód dochodzi roszczenia pieniężnego, a także innych rzeczy zamiennych, chyba że – zgodnie z art. 499 k.p.c. – według treści pozwu:
- roszczenie jest oczywiście bezzasadne;
- twierdzenia co do faktów budzą wątpliwości;
- zaspokojenie roszczenia zależy od świadczenia wzajemnego.
W przeciwieństwie do postępowania nakazowego, z formalnego punktu widzenia, w treści pozwu powód nie musi wskazywać, że domaga się wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, ponieważ sąd powinien dokonać samodzielnej oceny przesłanek tak pozytywnych, jak i negatywnych. W praktyce dobrze jest jednak taki wniosek zawrzeć.
Nakaz zapłaty jest też wydawany wskutek wniesienia pozwu poprzez system teleinformatyczny przeznaczony dla elektronicznego postępowania upominawczego (EPU). Jest to wyjątek od właściwości miejscowej sądu, ponieważ wszystkie sprawy EPU rozpatruje Sąd Rejonowy dla Lublina-Zachód w Lublinie VI Wydział Cywilny. W przypadku EPU negatywnymi przesłankami do wydania nakazu zapłaty są:
- dochodzenie roszczenia innego niż pieniężne;
- sytuacja, w której doręczenie pozwu pozwanemu miałoby nastąpić poza granicami kraju.
W jakim terminie należy wnieść sprzeciw od nakazu zapłaty?
Termin na złożenie środka zaskarżenia został określa art. 4802 §2 pkt 1 k.p.c. i są to 2 tygodnie od dnia doręczenia nakazu w przypadku nakazu wydanego w postępowaniu upominawczym, gdy doręczenie nakazu pozwanego powinno mieć miejsce w kraju. Nakaz zapłaty doręcza się stronom, a pozwanemu dodatkowo z załącznikami, odpisem pozwu i pouczeniem o warunkach złożenia środka zaskarżenia. W EPU termin jest analogiczny.
Termin uważa się za zachowany, jeżeli przed jego upływem pozwany nadał sprzeciw placówce operatora wyznaczonego albo złożył bezpośrednio w biurze podawczym sądu.
Niewniesienie nakazu zapłaty w ustawowym terminie powoduje odrzucenie środka zaskarżenia. Pozwany może jednak próbować „uratować” sytuację, składając wniosek o przywrócenie terminu. Należy złożyć go w terminie 7 dni od dnia w którym upłynęła przyczyna uchybienia terminu wraz z uprawdopodobnieniem okoliczności, które spowodowały nieterminowe złożenie sprzeciwu.
Składając wniosek, o którym mowa w art. 168 k.p.c. należy przekonać sąd, że uchybienie terminowi na dokonanie czynności procesowej miało charakter wyjątkowy. Do takich zwykle zalicza się choroba lub wypadek potwierdzone dokumentacją medyczną. Ostatecznie to jednak do organu procesowego należy ocena zasadności wniosku.
Jakie warunki powinien spełnić sprzeciw od nakazu zapłaty?
Sprzeciw od nakazu zapłaty jest pismem mniej sformalizowanym niż apelacja, ale nie oznacza to, że można sporządzić go w sposób dowolny. Przede wszystkim należy pamiętać, że jest to pismo procesowe, a więc musi spełniać ogólne wymagania formalne i zawierać:
- oznaczenie sądu, stron, przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
- oznaczenie rodzaju pisma;
- osnowę wniosku lub oświadczenia;
- fakty i dowody na poparcie podnoszonych twierdzeń;
- podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
- wskazanie załączników.
Znacznie mniej jest wymagań szczególnych. Zgodnie z art. 4803 §2 k.p.c. pozwany powinien wskazać, czy zaskarża nakaz zapłaty w całości, czy w części, a także zgłosić wszystkie zarzuty, które należy wskazać pod rygorem utraty przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. O jakich zarzutach mowa? Zalicza się do nich m.in.:
- zarzut niewłaściwego określenia wartości przedmiotu sporu;
- zarzut niewłaściwości sądu;
- zarzut właściwości umownej (z umowy prorogacyjnej lub derogacyjnej).
Warto wskazać, że niezależnie od wymogów minimalnych w treści sprzeciwu od nakazu zapłaty mogą zostać zgłoszone również inne wnioski, takie jak np. wniosek o przeprowadzenie rozprawy czy zarzut powagi rzeczy osądzonej (kiedy w innej sprawie o to samo roszczenie zapadło już prawomocne rozstrzygnięcie).
W przypadku braków formalnych sąd wzywa do ich uzupełnienia, a kiedy pozwany nie czyni zadość wezwaniu, odrzuca go.
Jak uzasadnić sprzeciw od nakazu zapłaty?
Teoretycznie sprzeciw od nakazu zapłaty może zawierać jednozdaniowe uzasadnienie sprowadzające się do tego, że pozwany nie zgadza się z nakazem zapłaty w całości. Takie uzasadnienie nie będzie brakiem formalnym i spowoduje upadek nakazu zapłaty.
W judykaturze wskazuje się jednak, że niewskazanie konkretnych okoliczności i dowodów, którym przeczy pozwany i sprowadzenie argumentacji do tego, że negowane są wszystkie fakty poza wyraźnie przyznanymi jest niewłaściwe i może spowodować, że sąd uzna po prostu twierdzenia powoda za właściwe, o ile pozwany nie zaprzeczył im w sposób konkretny.
Ze sporządzeniem nadmiernie lapidarnego uzasadnienia wiąże się jeszcze jedno ryzyko. Pozwany może wprawdzie powoływać dowody i zgłaszać twierdzenia do zakończenia rozprawy, ale nie robiąc tego tak wcześnie jak było możliwe, naraża się na pominięcie np. wniosku dowodowego i utrudnienia w obronie swojego stanowiska.
Szczególnie rygorystycznie ustawodawca określił wymogi w zakresie dowodzenia w stosunku do przedsiębiorców. Zgodnie z treścią art. 4585 k.p.c. powód jest obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie, a pozwany – w odpowiedzi na pozew o zapłatę. Twierdzenia i dowody powołane z opóźnienie co do zasady są pomijane, chyba że strona procesu uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo potrzeba ich powołania wynikła później. W tym jednak przypadku dowody należy powołać w terminie 2 tygodni od dnia, w którym powołanie dowodów stało się możliwe albo wyniknęła potrzeba ich powołania.
W EPU uzasadnienie sporządza się prościej, ponieważ wystarczy zakwestionować nakaz zapłaty w całości, aby postępowanie zostało umorzone. Wynika to z regulacji art. 50535 k.p.c., zgodnie z którym do sprzeciwu od nakazu zapłaty nie załącza się dowodów.
Ile kosztuje sprzeciw od nakazu zapłaty?
W przypadku postępowania upominawczego oraz EPU wniesienie środka zaskarżenia jest darmowe. Inaczej wygląda sytuacja zarzutów od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym. W tym trybie powód płaci ¼ wpisu, pozwany zaś ¾ wpisu w momencie składania zarzutów.
Jaki skutek ma wniesienie sprzeciwu od nakazu zapłaty?
Celem zaprojektowania przez ustawodawcę postępowań przyspieszonych było maksymalne skrócenie oraz uproszczenie procedury sądowej i jest to widoczne również w funkcji spełnianej przez środki zaskarżenia. Sprzeciw w postępowaniu upominawczym nie powoduje – w przeciwieństwie do apelacji w postępowaniu zwykłym uruchomienia całego postępowania odwoławczego.
W przypadku sprzeciwu w postępowaniu upominawczym nakaz zapłaty traci moc w zaskarżonej części lub w całości, a sprawa trafia do rozpoznania w trybie zwykłym. Oznacza to, że sąd przeprowadzi standardowe postępowanie dowodowe, a sprawę zakończy wyrokiem.
W EPU jest jeszcze prościej. Zgodnie z art. 50536 k.p.c. w przypadku wniesienia sprzeciwu sąd umarza postępowanie w zakresie objętym zaskarżeniem. W tym przypadku nie ma „dogrywki” w postaci zwykłego postępowania. Powód, który chce dochodzić ochrony przed sądem, musi wnieść pozew o zapłatę ponownie.
W obu przypadkach nakaz zapłaty ma skutki równoznaczne z prawomocnym wyrokiem w części, w jakiej nie został zaskarżony. Należy zdawać sobie sprawę, że tam, gdzie dla pozwanego procedura odwoławcza jest wygodna, dla powoda może okazać się utrudnieniem. Wystarczy bowiem zaskarżyć nakaz zapłaty w całości, aby zniweczyć cały jego skutek.