Niestabilne otoczenie prawne oraz liczne wyzwania biznesowe sprawiają, że wielu przedsiębiorców decyduje się na likwidację prowadzonej działalności gospodarczej. Omawiamy krok po kroku jak wygląda likwidacja spółki jawnej i o czym należy pamiętać, aby cały proces został przeprowadzony możliwie szybko i bezproblemowo.
Rozwiązanie a likwidacja spółki jawnej. Na czym polega różnica?
Już na wstępie warto zaznaczyć, że pojęcia rozwiązania spółki nie należy utożsamiać z jej likwidacją. Wskazuje na to art. 67§1 k.s.h., zgodnie z którym w przypadkach określonych w art. 58. k.s.h., który zawiera przesłanki rozwiązania spółki, należy przeprowadzić likwidację spółki, chyba że wspólnicy uzgodnili inny sposób zakończenia jej działalności.
Spełnienie chociażby jednej z przesłanek, o których mowa w art. 58 k.s.h. co do zasady obliguje wspólników do wszczęcia procedury likwidacyjnej, choć samo w sobie nie prowadzi do wykreślenia podmiotu z KRS. Ustawodawca wymienia szereg powodów, które prowadzą do rozwiązania spółki. Wśród nich należy wymienić przede wszystkim:
- przyczyny przewidziane w umowie spółki (np. nieosiągnięcie założonego celu biznesowego w określonym terminie);
- jednomyślną uchwałę wszystkich wspólników;
- ogłoszenie upadłości spółki;
- śmierć wspólnika lub ogłoszenie przez niego upadłości;
- wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika;
- prawomocne orzeczenie sądu (jeżeli rozwiązania domaga się jeden ze wspólników z ważnych powodów).
O ile w większości przypadków wspólnicy mogą działać autonomicznie, jeżeli przyczyną rozwiązania jest ogłoszenie upadłości spółki lub wypowiedzenie jej umowy przez wierzyciela, porozumienie w zakresie zakończenia działalności wymaga zgody odpowiednio syndyka lub tego wierzyciela.
Likwidacja spółki jawnej – procedura krok po kroku
Likwidacja spółki jawnej przebiega w ściśle ustrukturyzowany sposób. Kolejność poszczególnych działań powinna być przestrzegana przez wspólników, aby zapewnić sprawny przebieg likwidacji. Jak przebiega likwidacja spółki jawnej krok po kroku?
Powołanie likwidatorów spółki jawnej
Pierwszym etapem likwidacji jest powołanie likwidatorów. Co do zasady są nimi wszyscy wspólnicy, choć nie ma przeszkód, aby funkcję tę sprawowali jedynie niektórzy spośród nich lub nawet osoby trzecie, niezwiązane ze spółką.
Uchwała o powołaniu likwidatorów wymaga jednomyślności wszystkich wspólników, chyba że umowa spółki jawnej stanowi inaczej.
Likwidatorów ustanowić może również sąd. Jest to możliwe z ważnych powodów na żądanie wspólnika lub innej osoby mającej w tym interes prawny, np. wierzyciela spółki. Za ważne powód można uznać np. obawę, że ustanowienie likwidatorami wszystkich wspólników lub wybranych spośród nich stwarza ryzyko pokrzywdzenia wierzyciela poprzez np. uprzywilejowane traktowanie niektórych spośród nich albo pozbywanie się majątku spółki celem zmniejszenia jej możliwości do zaspokajania bieżących zobowiązań.
Przepisy k.s.h. przewidują możliwość odwołania likwidatora:
- w przypadku likwidatorów ustanowionych przez wspólników wymagana jest jednomyślna uchwała wspólników, a z ważnych powodów odwołać taką osobę może również sąd;
- jeżeli likwidatorzy zostali powołani przez sąd, wyłącznie sąd może ich odwołać.
Zgłoszenie likwidacji spółki jawnej do sądu rejestrowego
Spółka ma obowiązek zgłosić fakt otwarcia likwidacji do sądu rejestrowego podając imiona i nazwiska likwidatorów oraz ich adresy do doręczeń oraz adresy elektroniczne. Zgłoszenie powinno obejmować też sposób reprezentowania spółki. Każdy z likwidatorów ma prawo i obowiązek dokonania zgłoszenia.
Co do zasady wszyscy likwidatorzy reprezentują spółkę łącznie, chyba że wspólnicy lub sąd powołujący likwidatorów postanowili inaczej. Pełnią oni funkcję „zarządu”, a zatem są uprawnieni zarówno do prowadzenia spraw spółki, jak i jej reprezentacji. Ograniczenie kompetencji likwidatorów w umowie lub uchwale nie wywiera skutku wobec osób trzecich.
Przejęcie obowiązku zajmowania się interesami spółki przez likwidatorów powoduje, że z chwilą otwarcia likwidacji wygasa ustanowiona prokura, a wspólnicy nie mają możliwości powołania kolejnych prokurentów.
Ważne jest, aby pamiętać, że już z chwilą otwarcia likwidacji spółka ma obowiązek występować w obrocie pod nazwą uzupełnioną o określenie „w likwidacji”. W ten sposób podmiot nie wprowadza pozostałych uczestników rynku w błąd.
Do zawiadomienia sądu rejestrowego o wszczęciu likwidacji należy załączyć potwierdzenie wezwania wierzycieli do zgłoszenia przysługujących im wierzytelności. Informację o wszczęciu likwidacji wspólnicy wysyłają też do urzędu skarbowego właściwego według siedziby spółki.
Realizacja czynności likwidacyjnych
Po prawidłowym zgłoszeniu likwidacji likwidatorzy mogą przystąpić do realizacji czynności zmierzających do zakończenia działalności przez spółkę. Ustawodawca określa je jedynie ogólnikowo, dlatego tak ważne jest, aby likwidację spółki jawnej starannie zaplanować, uwzględniając zarówno rodzaj prowadzonego biznesu, jego skalę, jak i strukturę majątku oraz zadłużenia. O ile w przypadku niewielkich podmiotów działających na lokalnym rynku czynności likwidacyjne mogą zająć kilka tygodni, w przypadku spółek o zasięgu transgranicznym kończenie działalności potrafi wynieść nawet wiele miesięcy. Stosownie do art. 77 §1 k.s.h. na czynności likwidacyjne składa się:
- zakończenie bieżących interesów spółki;
- ściągnięcie wierzytelności;
- wypełnienie zobowiązań;
- upłynnienie majątku spółki.
Zakończenie bieżących interesów może polegać np. na stopniowym wyprzedawaniu towarów, surowców i półproduktów, a także podjęciu działań zmierzających do wypowiedzenia wiążących spółkę umów. Co do zasady spółka nie powinna podejmować nowych interesów, chyba że jest to niezbędne do zakończenia jej działalności.
Ściągnięcie wierzytelności zmierza do odzyskania wymagalnych kwot od dłużników wszystkimi sposobami dozwolonymi prawem. W praktyce oznacza to, że spółka może nie tylko skierować do kontrahentów wezwania do zapłaty, ale także zmierzać do odzyskania należności na drodze sądowej lub poprzez złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji komorniczej. Z reguły to właśnie ten etap likwidacji jest najbardziej czasochłonny.
Wypełnienie zobowiązań to przede wszystkim zapłata wymagalnych wynagrodzeń na rzecz partnerów handlowych, ale też pracowników.
Jeżeli po przeprowadzeniu wymienionych wyżej działań zostanie jeszcze majątek spółki, likwidatorzy powinni zabezpieczyć kwoty na pokrycie zobowiązań niewymagalnych lub spornych. Pozostały majątek należy podzielić między wspólników stosownie do postanowień umowy. W razie ich braku należy spłacić udziały wniesione przez wspólników, a nadwyżkę podzielić stosownie do udziału w zysku.
Jeżeli wspólnicy wnieśli do spółki rzeczy do używania, np. samochód, sprzęt IT, takie składniki zwraca się w naturze.
Co w sytuacji, kiedy majątek spółki jawnej nie wystarcza na pokrycie jej zobowiązań?
W toku likwidacji może się okazać, że spółka nie dysponuje wystarczającymi środkami, aby spłacić swoje długi oraz zwrócić udziały. W takiej sytuacji niedobór dzieli się między wspólników, którzy będą musieli go pokryć stosownie do postanowień umowy lub stopnia swojej partycypacji w stracie.
Jeżeli długi spółki pokryją jedynie niektórzy ze wspólników z uwagi na niewypłacalność pozostałych, mogą oni dochodzić stosownego wyrównania w ramach roszczeń regresowych.
Obowiązki likwidatorów w zakresie rachunkowości spółki jawnej
Przepisy kodeksu spółek handlowych nakładają na likwidatorów obowiązek sporządzenia bilansu likwidacyjnego na dzień rozpoczęcia i zakończenia likwidacji. Jeżeli cała procedura trwa dłużej niż rok, sprawozdanie finansowe należy złożyć na zakończenie każdego roku obrotowego.
Szczegóły w zakresie bilansu likwidacyjnego określa ustawa o rachunkowości, która nakazuje zamknięcie ksiąg rachunkowych, a w rezultacie pociąga za sobą konieczność sporządzenia sprawozdania finansowego.
Likwidacja spółki jawnej a zakaz konkurencji
Warto wspomnieć, że w okresie likwidacji spółki jawnej wygasa ustawowy zakaz konkurencji, o którym mowa w art. 56 k.s.h. Zgodnie z tym przepisem żaden wspólnik nie może bez wyraźnej lub domniemanej zgody pozostałych wspólników zajmować się interesami konkurencyjnymi wobec spółki. Wszczęcie likwidacji przenosi zakaz konkurencji wyłącznie na osoby likwidatorów, którymi mogą, ale nie muszą być wspólnicy.
W praktyce oznacza to, że wspólnicy nie mogą względem siebie zgłaszać roszczeń odszkodowawczych i żądać wydania korzyści spółce z uwagi na prowadzenie działań konkurencyjnych tak długo, jak nie pełnią funkcji likwidatorów.
Zgłoszenie zamknięcia likwidacji spółki jawnej
Zakończenie likwidacji powinno zostać zgłoszone do sądu rejestrowego wraz z wnioskiem o jej wykreślenie, a także sprawozdaniem finansowym oddającym stan majątkowy spółki na dzień zakończenia przez nią działalności gospodarczej. Obowiązek ten ciąży na likwidatorach, chyba że rozwiązanie następuje bez przeprowadzania likwidacji – wtedy wniosek składają wspólnicy. W standardowym trybie wniosek powinien zostać złożony w terminie 7 dni wraz z oświadczeniem o przeprowadzeniu i zakończeniu likwidacji.
Rozwiązanie spółki następuje jednak nie z chwilą zgłoszenia, a dopiero z momentem wydania postanowienia sądu o wykreśleniu spółki jawnej z KRS. Z tą chwilą spółka traci osobowość prawną.
Warto pamiętać, że zakończenia likwidacji nie trzeba zgłaszać osobno do GUS oraz urzędu skarbowego, ponieważ informacje te są przekazywane automatycznie przez sąd rejestrowy.
Zgodnie z art. 84 §3 k.s.h. księgi i dokumenty rozwiązanej spółki należy oddać na przechowanie wspólnikowi lub osobie trzeciej na okres nie krótszy niż 5 lat. Jeżeli wspólnicy nie mogą dojść do porozumienia co do wyznaczenia osoby przechowawcy, typuje go sąd rejestrowy. Zarówno księgi, jak i dokumenty mogą być przeglądane w okresie ich przechowywania przez wspólnika lub innej osoby mającej w tym interes prawny.
Rozwiązanie spółki jawnej bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego
Obowiązujące przepisy przewidują również rozwiązanie spółki bez likwidacji. Przede wszystkim umowa spółki jawnej musi przewidywać taką możliwość. Wspólnicy mogą poczynić między sobą dowolne ustalenia w zakresie podziału majątku oraz ustalenia zasad odpowiedzialności za długi spółki. Niezbędne jest zachowanie formy prawnej właściwej dla danej czynności prawnej – w przypadku nieruchomości będzie to akt notarialny. Nadal jednak odpowiadają wobec wierzycieli solidarnie.
W celu rozwiązania spółki niezbędne jest podjęcie jednomyślnej uchwały w tym zakresie. W jej treści należy wskazać przechowawcę ksiąg i dokumentów spółki oraz miejsce ich przechowywania po wykreśleniu spółki jawnej.
Drugim etapem postępowania jest złożenie wniosku o wykreślenie podmiotu do sądu rejestrowego wraz z uchwałą wspólników o rozwiązaniu spółki bez likwidacji oraz wyborze przechowawcy dokumentów.
Skorzystanie z procedury uproszczonej jest optymalnym rozwiązaniem w sytuacji, kiedy wspólnicy są ze sobą zgodni. W praktyce rozwiązanie spółki w tym trybie trwa krócej, jest prostsze, a co za tym idzie, tańsze.
Kto odpowiada za długi zlikwidowanej spółki jawnej?
Warto pamiętać, że sam fakt wykreślenia spółki jawnej z KRS nie przesądza o wygaśnięciu odpowiedzialności wspólników za jej zobowiązania. Wskazał na to m.in. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 4 września 2009 r., sygn. III CZP 52/09. W orzeczeniu tym podkreślono, że wykreślenie spółki jawnej z rejestru przedsiębiorców nie stanowi przeszkody w nadaniu klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikom na podstawie art. 7781 k.p.c. Ważne jest jedynie to czy osoba była wspólnikiem w momencie powstania zobowiązania objętego tytułem egzekucyjnym.