Według wstępnych danych GUS za rok 2022 rok w Polsce działało nieco ponad 100 tysięcy organizacji typu non-profit, z czego istotną część stanowiły stowarzyszenia. Ich zaletą jest stosunkowo niewielka ilość formalności niezbędnych do utworzenia podmiotu, możliwość pozyskania różnego rodzaju dofinansowań czy otrzymanie statusu Organizacji Pożytku Publicznego. W praktyce wyróżnia się dwa rodzaje stowarzyszeń – zwykłe oraz rejestrowe. Czym różnią się one między sobą i które z nich wybrać?
Czym jest stowarzyszenie?
Funkcjonowanie stowarzyszeń zostało uregulowane w ustawie prawo o stowarzyszeniach. Zgodnie z art. 2 tej ustawy stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym i trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Opiera się ono na pracy społecznej swoich członków, choć może też zatrudniać pracowników. Działa na podstawie statutu, aktu organicznego regulującego jego zasady działalności. W każdym stowarzyszeniu rejestrowym funkcjonują organy – najważniejszym spośród nich jest zebranie członków, obok którego funkcjonuje zarząd oraz organy kontroli wewnętrznej. W przypadku stowarzyszeń zwykłych ich struktura jest nieco prostsza.
Stowarzyszenie zwykłe a rejestrowe. Czym różnią się między sobą?
Polski ustawodawca dopuszcza możliwość tworzenia dwóch rodzajów stowarzyszeń – zwykłych oraz rejestrowych. Te pierwsze są nieco mniej rozbudowane, ale też mają nieco bardziej ograniczone możliwości działania. Stowarzyszenia rejestrowe w nieco większym stopniu przypominają klasyczny podmiot gospodarczy. Jakie są najważniejsze różnice między tymi dwiema postaciami stowarzyszenia?
Minimalna liczba członków
Do założenia stowarzyszenia zwykłego wymagana jest partycypacja minimum 3 osób. Aby powstało stowarzyszenie rejestrowe, minimalna liczba jego członków wynosi 7 osób.
Warto wspomnieć, że prawo tworzenia stowarzyszeń przysługuje obywatelom polskim mającym pełną zdolność do czynności prawnych oraz niepozbawionych praw publicznych. Obywatele państw obcych mogą należeć do stowarzyszenia, jeżeli mają miejsce zamieszkania w Polsce, w przeciwnym zaś razie wyłącznie wtedy, gdy statut NGO na to pozwala.
W przypadku osób małoletnich między 16. a 18. rokiem życia dysponujących ograniczoną zdolnością do czynności prawnych mogą one należeć do stowarzyszenia oraz egzekwować czynne i bierne prawo wyborcze, ale większość w organach muszą zajmować osoby mające pełną zdolność do czynności prawnych. Z kolei małoletni poniżej 16. roku życia mogą należeć do stowarzyszenia, jeżeli statut NGO na to pozwala, ale bez prawa głosu na walnym zebraniu członków oraz dysponowania czynnym i biernym prawem wyborczym. Jedynie w wyraźnie wskazanych przypadkach mogą być wybierani do władz stowarzyszenia.
Rejestracja
Stowarzyszenie zwykłe jest wpisywane do ewidencji stowarzyszeń prowadzonych przez właściwego miejscowo starostę. Stowarzyszenia zwykłe wpisywane są do Krajowego Rejestru Sądowego w dziale organizacji pozarządowych. Dodatkowo rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej musi iść w parze z rejestracją NGO w rejestrze przedsiębiorców.
Jeśli chodzi o pozycję na rynku, stowarzyszenie zwykłe i rejestrowe dysponuje zdolnością sądową i procesową, więc staje przed sądem jako samodzielny podmiot. Stowarzyszenia rejestrowe mają pełną osobowość prawną, te zwykłe zaś – ułomną.
Organy stowarzyszenia
W przypadku stowarzyszeń zwykłych rola reprezentacji przypada przedstawicielowi lub zarządowi. Członkowie mogą powołać organ nadzoru, ale nie jest on ustawowo wymagany. W stowarzyszeniach rejestrowych zawsze funkcjonuje walne zgromadzenie oraz zarząd, a także organ nadzoru wewnętrznego, którym zwykle będzie komisja rewizyjna.
Tryb wyłaniania członków organów, uzupełniania ich składu oraz kompetencje powinny zostać opisane w sposób precyzyjny w statucie podobnie jak sposób reprezentowania stowarzyszenia oraz zasady podejmowania uchwał.
Możliwość prowadzenia działalności gospodarczej
Stowarzyszenie rejestrowe ma możliwość prowadzenia działalności gospodarczej. Trzeba jednak pamiętać, że nigdy nie będzie to biznes w takim rozumieniu, w jakim prowadzą go chociażby spółki prawa handlowego. Przede wszystkim dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia służy wyłącznie realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między członków. Działalność gospodarcza stowarzyszenia ma znaczenie uboczne dla organizacji i służy wyłącznie realizacji celów określonych w statucie. Nigdy jednak nie może przeważyć nad tą działalnością statutową.
Jeżeli statut stowarzyszenia nie przewidywał możliwości prowadzenia działalności gospodarczej, ale organizacja pozarządowa chce ją rozpocząć, w pierwszej kolejności niezbędne będzie przeprowadzenie zmian w statucie. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, aby rozpocząć biznes dopiero po kilku latach działania na rynku.
Możliwość tworzenia oddziałów terenowych
W przypadku stowarzyszeń rejestrowych dopuszczalne jest tworzenie oddziałów terenowych, które będą działały jako część większej struktury. Z takiego rozwiązania warto skorzystać, jeżeli stowarzyszenie planuje działania o charakterze ogólnokrajowym, np. w zakresie profilaktyki i leczenia onkologicznego. Stowarzyszenia zwykłe nie mają takiej możliwości – działają wyłącznie z jednego miejsca.
W jakich obszarach stowarzyszenia zwykłe i rejestrowe są do siebie podobne?
Pomimo różnic oba typy stowarzyszeń są do siebie podobne w wielu obszarach. Przede wszystkim zarówno jeden, jak i drugi typ NGO bazuje na składkach członkowskich jako głównym źródle środków na działania statutowe. Oczywiście mogą być też one beneficjentami spadków, darowizn, zapisów, dochodów z majątku i ofiarności publicznej.
Nadzór nad działalnością stowarzyszenia należy do:
- wojewody właściwego ze względu na siedzibę stowarzyszenia w zakresie nadzoru nad działalnością stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego;
- starosty – w przypadku innego rodzaju stowarzyszeń.
Pewnego rodzaju kompetencje w zakresie kontroli przypadają również sądowi rejestrowemu działającemu na wniosek organu nadzoru oraz prokuratorowi.
Co do zasady każda organizacja NGO ma obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych na podstawie przepisów ustawy o rachunkowości. Zwłaszcza dla małych podmiotów byłoby to nadmiernie obciążające, dlatego ustawodawca przewidział możliwość prowadzenia uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów. Warunki po spełnieniu których można skorzystać z tego przywileju zostały wskazane w art. 10a ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Zgodnie z tym przepisem prowadzenie uproszczonej ewidencji księgowej jest dopuszczalne, jeżeli organizacja:
- działa w sferze zadań publicznych określonych w art. 4 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego (np. pomoc społeczna, działalność charytatywna);
- nie prowadzi działalności gospodarczej;
- nie ma statusu organizacji pożytku publicznego;
- osiąga przychody wyłącznie z określonych kategorii majątkowych (m.in. składki członkowskie, darowizny, dotacje i subwencje);
- w roku poprzedzającym rok wprowadzenia ewidencji uproszczonej osiągnęła przychód wyłącznie z tytułów, o których mowa w ustawie w wysokości nieprzekraczającej 100 tysięcy złotych.
Wybór między formami stowarzyszenia nie jest łatwa. Decydujące znaczenie powinny mieć cele członków organizacji oraz założenia co do rozwoju NGO. W praktyce stowarzyszenia rejestrowe mają większe możliwości działania, ale ich prowadzenie jest bardziej skomplikowane i wiąże się z większą odpowiedzialnością. Dla podmiotów operujących jedynie lokalnie lepszym wyborem może okazać się stowarzyszenie zwykłe.
Funkcjonowanie jako podmiot należący do tzw. trzeciego sektora nie jest łatwe. Wybór odpowiedniej formy prawnej oraz prowadzenie spraw NGO wymaga dobrej znajomości przepisów prawa, zasad księgowości, a nierzadko także biznesowego spojrzenia na realizowane cele. Kancelaria Linke Kulicki oferuje kompleksową obsługę NGO. Pomożemy w założeniu stowarzyszenia oraz zapewnimy bieżącą pomoc prawną w realizacji zamierzeń gospodarczych. Zapewniamy zgodność działania stowarzyszenia z przepisami w zmieniającym się otoczeniu prawnym.