Aleksandra Wiśniewska-Tomaszewska
ADWOKAT
Adwokatka w Kancelarii Linke Kulicki. Jest członkinią Pomorskiej Izby Adwokackiej w Gdańsku, jak również absolwentką Szkoły IT dla prawników oraz studiów podyplomowych z zakresu Prawa Nowoczesnych Technologii na Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie. Z wyróżnieniem ukończyła Centrum Praw Własności Intelektualnej im. H. Grocjusza, poszerzając tym samym wiedzę w obszarze prawa własności intelektualnej. Absolwentka i zwyciężczyni Hackatonu organizowanego w ramach studiów podyplomowych Cyber Science: Tokenizacja i automatyzacja procesów w gospodarce cyfrowej. Aspekty prawne, technologiczne i zarządcze, organizowanych przez Uniwersytet Śląski w Katowicach.
Opublikowano:
Gry komputerowe to nie tylko forma rozrywki – to złożone dzieła twórcze, które łączą w sobie elementy narracji, grafiki, muzyki i technologii itd. Dzięki swojej złożoności często kwalifikują się jako utwory w rozumieniu prawa autorskiego, co otwiera przed ich twórcami szerokie możliwości ochrony prawnej. Tworzenie gier wymaga zaangażowania zespołów artystów, programistów i projektantów, a pytanie, jakie kryteria musi spełniać gra, by korzystać z takiej ochrony, nabiera szczególnego znaczenia.
Czy każda gra komputerowa może być uznana za utwór w rozumieniu prawa autorskiego? Aby odpowiedzieć na to pytanie, musimy najpierw zrozumieć, czym w ogóle jest „utwór” w świetle obowiązujących przepisów i jakie kryteria musi spełniać, aby korzystać z ochrony prawnej.
Czym jest utwór w rozumieniu prawa autorskiego?
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych:
„Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).”
Ta definicja jest na tyle szeroka, iż obejmuje swoim zakresem wiele różnych rodzajów dzieł – od fotografii czy literatury, przez muzykę aż po gry komputerowe. Zauważamy zatem, iż większość składających się na definicję elementów nie posiada ostrych granic. Skutkiem powyższego jest elastyczność i możliwość objęcia pojęciem utworu wielu dzieł, których istnienia ustawodawca nawet nie zakładał w momencie tworzenia wskazanych przepisów, co można ocenić pozytywnie.
Aby jednak gra mogła być uznana za utwór, musi spełniać kilka kluczowych kryteriów wskazanych w cytowanym przepisie. Tu właśnie pojawia się negatywny aspekt tak szerokiego ujęcia definicyjnego w postaci trudności jednoznacznego ustalenia, jakie jest dokładne znaczenie wskazanych pojęć. Konsekwencją powyższego jest znaczna ilość rozważań na ten temat, zwłaszcza ze strony prawników. W ramach niniejszego cyklu postaram się przybliżyć zatem najistotniejsze kwestie niezbędne do ustalenia, czy gra komputerowa, którą tworzymy stanowi utwór w rozumieniu prawa autorskiego.
Kluczowe cechy utworu:
1. Przejaw działalności twórczej
Z cytowanego przepisu wynika, iż, aby gra była uznana za utwór musi stanowić przejaw działalności twórczej. Choć nie wynika to wprost z brzmienia przepisu działalność twórcza oznacza, że gra musi być wynikiem oryginalnej pracy człowieka. Wykluczona jest zatem ochrona gry komputerowej stworzonej chociażby przez sztuczną inteligencję.
Ochrona obejmuje w szczególności elementy takie jak fabuła, świat przedstawiony, czy postacie, pod warunkiem, że są one nowatorskie i nieoparte jedynie na kopiowaniu istniejących rozwiązań. Zaprzeczeniem takiego twórczego wyrazu jest działalność schematyczna, rutynowa, czysto techniczna. Jeśli zatem dokonamy reprodukcji istniejącej już gry, nie zachodzi powstanie nowej, oryginalnej gry, która mogłaby być kwalifikowana jako utwór w rozumieniu prawa autorskiego z uwagi na brak spełnienia przesłanki działalności twórczej. Twórczość ta musi być efektem świadomego i kreatywnego wkładu człowieka. Nie wystarczy jedynie opracowanie gry na podstawie istniejących szablonów czy powtarzanie znanych schematów. W praktyce oznacza to, że każde dzieło, które wnosi coś nowego i wykracza poza oczywiste rozwiązania, może być uznane za oryginalny utwór.
2. Indywidualny charakter
Kolejną przesłanką jest „indywidualny charakter”. Oznacza to, że dzieło musi wyróżniać się na tle innych istniejących utworów w sposób niepowtarzalny, w odniesieniu do podobnych mu gier. Gra powinna mieć unikalne cechy, które odróżniają ją w sposób wyraźny od innych produkcji w tym samym gatunku.
Przykładem może być Outer Wilds od studia Mobius Digital. Gra wyróżnia się unikalnym podejściem do eksploracji, łącząc otwarty świat z mechaniką pętli czasowej. Każda planeta w systemie oferuje odmienne wyzwania i historie, które wciągają gracza w wielowarstwową narrację. Outer Wilds wyróżnia się na tle innych gier eksploracyjnych dzięki swojej innowacyjności i niespotykanej głębi świata przedstawionego.
3. Ustalenie w jakiejkolwiek postaci
Następną przesłanką składającą się na definicję utworu jest „ustalenie w jakiejkolwiek postaci”. Kluczowe dla ochrony prawnej jest, aby gra była ustalona, czyli przedstawiona w formie możliwej do odbioru przez innych. Dzieje się to z momentem, w którym możliwe będzie zaprezentowanie gry odbiorcom, także wówczas, gdy gra nie została jeszcze ukończona. Nawet najbardziej zaawansowana i złożona gra, która pozostawałaby jedynie w myślach twórców, bez jej wyrażenia na zewnątrz nie mogłaby zostać uznana za utwór i tym samym, nie uzyskałaby ochrony. Co istotne, polskie prawo autorskie nie wymaga utrwalenia gry na jakimś nośniku, a jedynie jej ustalenia do powstania ochrony.
Pozostałe elementy definicji utworu
Jeśli tworzona przez nas gra obejmuje wskazane powyżej kryteria, z dużym prawdopodobieństwem pozwala nam ją uznać za utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Zwracam jednak uwagę również na pozostałe elementy definicji wyrażone w art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, tj.: „niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia”. Wprost zatem wymieniono okoliczności, które nie wpłyną na to, czy gra komputerowa zostanie zakwalifikowana jako utwór.
Wartość utworu
Ochrona prawna nie jest uzależniona od wartości ekonomicznej ani artystycznej gry. Oznacza to, że zarówno małe gry niezależne, jak Celeste, jak i wysokobudżetowe produkcje AAA, jak The Last of Us, korzystają z tej samej ochrony prawnej, o ile spełniają kryteria twórczości i indywidualnego charakteru. Co istotne, prawo autorskie w równym stopniu chroni gry o wysokiej wartości artystycznej, postrzegane jako dzieła sztuki, jak i te o prostszej, mniej wyrafinowanej formie wizualnej. Niezależnie od tego, czy gra jest uznawana za piękne i estetyczne doświadczenie, czy za produkcję o mniej zaawansowanej grafice i prostej mechanice, kluczowe jest, czy powstała jako wynik twórczej działalności. Nie ma także znaczenia, czy gra tworzona jest dla celów zarobkowych, czy też stanowi fanowski projekt, którego istotą nie jest osiągnięcie korzyści majątkowej.
Przeznaczenie utworu
Przeznaczenie gry nie ma wpływu na jej kwalifikację jako utworu w rozumieniu prawa autorskiego. Gra edukacyjna, taka jak Minecraft: Education Edition, korzysta z tej samej ochrony prawnej co gra rozrywkowa, o ile spełnia wymagane kryteria. Nie różnicuje się gier ze względu na ich wartość moralną. Z punktu widzenia prawa autorskiego nie ma znaczenia, czy gra uczy i uwrażliwia gracza na problemy społeczne, czy też stawia go w roli płatnego zabójcy w fikcyjnym świecie. Zarówno gry o głębokim przesłaniu moralnym, jak i te, które są czystą rozrywką bez dodatkowej wartości edukacyjnej, mogą być chronione prawem autorskim w równym stopniu. Twórcza działalność jest tu kluczowym kryterium, a nie cel gry ani jej wpływ na gracza. Prawo autorskie skupia się na formie i oryginalności wyrażenia, pozostawiając kwestie moralne poza zakresem regulacji.
Sposób wyrażenia
Ostatnim z elementów jest „sposób wyrażenia”. Prawo autorskie chroni wyłącznie konkretną formę wyrażenia, a nie sam pomysł. Oznacza to, że elementy gry muszą zostać uzewnętrznione i zaprezentowane w konkretny sposób. Za przykłady sposobów wyrażenia uznamy zarówno ostateczne trójwymiarowe modele postaci gier, jak i concept arty powstałe na etapie tworzenia gry.
Powyżej wymienione przeze mnie uwagi mają zastosowanie nie tylko do całości gry, lecz także do poszczególnych jej elementów. A zatem każdy fragment gry, bez względu na jego sposób wyrażenia, jego przeznaczenie czy wartość, o ile spełnia pozostałe warunki, może być uznany za utwór w rozumieniu prawa autorskiego.
Ochrona automatyczna czy formalna?
W mojej praktyce często spotykam się z pytaniem, jak uzyskać ochronę programu komputerowego lub gry komputerowej i czy w tym zakresie konieczne jest rejestrowanie gry, aby potwierdzić przysługujące twórcom prawa. W Polsce ochrona autorska przysługuje automatycznie, co oznacza, że gra spełniająca kryteria z art. 1 ust. 1 wymienione przeze mnie powyżej nie wymaga jakiejkolwiek rejestracji, publikacji ani oznaczenia klauzulą copyright, która jest charakterystyczna dla prawa amerykańskiego. Podkreślam jednak, że uwaga ta ma zastosowanie wyłącznie do rynku polskiego. Zatem, jeśli zachodzi potrzeba uzyskania ochrony na terytorium innego kraju – konieczne jest każdorazowe zweryfikowanie czy przepisy danego kraju nie przewidują dodatkowych formalności dla uzyskania ochrony przez grę komputerową.
Gra komputerowa może być uznana za utwór, o ile spełnia określone kryteria: stanowi rezultat twórczej działalności człowieka, ma indywidualny charakter, dzięki czemu staje się niepowtarzalna i została ustalona w konkretnej postaci. Ochrona ta przysługuje automatycznie, zapewniając twórcom bezpieczeństwo prawne dla ich dzieł. Zrozumienie tych zasad pozwala nie tylko skutecznie chronić własne projekty, ale także uniknąć potencjalnych sporów dotyczących praw autorskich.
Jako kancelaria specjalizująca się w obsłudze branży IT, w tym gamedevu, pomagamy twórcom gier w zabezpieczaniu ich interesów i ochronie własności intelektualnej. Skontaktuj się z nami, aby dowiedzieć się, jak możemy wesprzeć Twój projekt.