Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych dotyczy ochrony prawnej utworów. Często powstaje pytanie czy każdy efekt prac człowieka podlega ochronie prawnoautorskiej. Takie pytanie zadają sobie w szczególności przedsiębiorcy, który odpowiedzialnie chcą podejść do tematu ochrony własności intelektualnej w swojej firmie.

Prawo autorskie chroni jedynie utwory. W rozumieniu prawa utwór to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.

Utworem w rozumieniu prawa autorskiego jest także jego nieukończona postać. Co ważne, ochrona przysługuje twórcy od momentu stworzenia utworu, bez konieczności spełniania dodatkowych formalności. Ochrona obowiązuje “z mocy prawa”. Nie trzeba więc składać żadnych wniosków np. do Urzędu Patentowego RP aby uzyskać ochronę swojego utworu.

Co nie jest utworem? Ustawa o prawie autorskim jasno wskazuje, że nie podlegają ochronie prawnoautorskiej odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.

Dodatkowo utworu nie stanowią:

1. akty normatywne lub ich urzędowe projekty;
2. urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole;
3. opublikowane opisy patentowe lub ochronne;
4. proste informacje prasowe.

Prawo autorskie wskazuje na szereg przykładów utworów. Należy jednak pamiętać, że nie jest to zamknięty katalog rodzajów utworów podlegających ochronie. Są to jedynie przykłady. Do takich należą utwory:

1. wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
2. plastyczne;
3. fotograficzne;
4. lutnicze;
5. wzornictwa przemysłowego;
6. architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne
7. muzyczne i słowno-muzyczne;
8. sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
9. audiowizualne (w tym filmowe).

Komu przysługuje prawo do utworu? Prawo autorskie zasadniczo przysługuje twórcy, czy osobie, która dany utwór stworzyła. Prawo autorskie zakłada, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu.

Utwory pracownicze są szczególnym rodzajem utworów. Chodzi o utwory wykonane przez pracownika pozostającego w stosunku pracy (umowa o pracę) w ramach wykonywania swoich obowiązków pracowniczych. Wtedy zgodnie z prawem autorskim:

Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.

Z utworami, o których mówi ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych łączy się pojęcie pól eksploatacji. W umowach, które zawierają przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworów lub udzielenie licencji (czyli prawa do korzystania z utworu) należy obowiązkowo wskazać na jakich polak eksploatacji te prawa się przenosi lub na jakich polach eksploatacji udziela się licencji.

Prawo autorskie w art. 17 wskazuje, że:

“(…) twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.”

Czym są pola eksploatacji? Pole eksploatacji można zdefiniować jako konkretny sposób wykorzystania dzieła (utworu). Dlatego też mówi się o wielu polach eksploatacji a nie o jednym polu eksploatacji gdyż zazwyczaj konkretny utwór można wykorzystywać na różny sposób.

Przede wszystkim należy pamiętać, że w żadnym akcie prawnym, także w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, nie została wymieniona pełna lista pól eksploatacji. Prawo autorskie wskazuje jedynie podstawowe pola eksploatacji, co nie oznacza, że w umowach nie można wskazać innych.

Zgodnie z art. 50 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

Odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności:

1. w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2. w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
3. w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.