Blog prawniczy

Czynny żal – czym jest i jak go złożyć?

⟨⟨ Powrót

Jeśli zdarzyło Ci się naruszyć przepisy prawa podatkowego, czynny żal może stanowić sposób na uniknięcie odpowiedzialności karnoskarbowej za popełniony czyn zabroniony. Wyjaśniamy, jak krok po kroku złożyć czynny żal do urzędu skarbowego. Przeczytaj, o czym należy pamiętać, kiedy takie oświadczenie nie będzie skuteczne i jakich pułapek unikać.

Na czym polega czynny żal?

Czynny żal to instytucja prawa karnego skarbowego przewidziana w art. 16 kodeksu karnego skarbowego. Polega na dobrowolnym zawiadomieniu naczelnika właściwego urzędu skarbowego albo celno-skarbowego o popełnionym wykroczeniu albo przestępstwie skarbowym. Kluczowe znaczenie dla skuteczności czynnego żalu ma, aby taka inicjatywa wyszła od podatnika. Nie może być to reakcja na działania podjęte przez organ podatkowy.

W jakich okolicznościach można skorzystać z czynnego żalu?

Oświadczenie woli zawierające czynny żal podatnik może złożyć w odniesieniu do każdego czynu zabronionego przewidzianego przez przepisy prawa karnego skarbowego. W praktyce najczęściej będzie on dotyczył:

  • niezłożenia zeznania podatkowego we właściwym terminie;
  • nierzetelnego wystawiania faktur lub prowadzenia ksiąg handlowych;
  • niezapłacenia podatku, np. dochodowego lub VAT;
  • stosowania zaniżonych stawek VAT lub zwolnienie z podatku obrotowego;
  • niezłożenia sprawozdania finansowego do naczelnika urzędu skarbowego;
  •  niezłożenia informacji o schematach podatkowych, cenach transferowych lub informacji o rachunkach raportowanych.

Z instytucji czynnego żalu może skorzystać każdy podatnik, niezależnie od skali prowadzonej działalności gospodarczej, jej formy czy specyfiki biznesu.

Warto pamiętać jednak, że błędne wypełnienie deklaracji, która została złożona w terminie nie nakłada na podatnika obowiązku składania czynnego żalu. Wystarczy w takiej sytuacji złożyć korektę.

Jakie warunki trzeba spełnić, aby móc skorzystać z czynnego żalu?

Do skorzystania z czynnego żalu niezbędne jest nie tylko złożenie oświadczenia do naczelnika urzędu skarbowego. Podatnik musi także swój błąd naprawić, np. zapłacić zaległe zobowiązanie podatkowe lub wskazać termin w jakim to uczyni.

Jak skutecznie napisać oświadczenie o czynnym żalu?

Czynny żal nie ma ujednoliconego wzorca, ani terminu na złożenie oświadczenia. W piśmie powinny jednak znaleźć się następujące elementy:

  • dane podatnika i adresata;
  • opis popełnionego czynu oraz wskazanie istotnych dla niego okoliczności;
  • wskazanie osób, które mają związek z popełnieniem czynu zabronionego;
  • informację o tym, czy czyn zabroniony został już popełniony, a jeżeli do tego doszło, w jaki sposób oraz w jakim terminie ma on zamiar usunąć uchybienie.

Brak terminu na złożenie oświadczenia może tworzyć złudne przekonanie, że dla podatnika w zasadzie nie ma znaczenia, kiedy dokona on zawiadomienia. W praktyce im później to nastąpi, tym większe jest ryzyko, że organ podatkowy wykryje uchybienie z własnej inicjatywy. W takiej sytuacji działania podjęte przez podatnika na gruncie art. 16 k.k.s. będą już nieskuteczne, a uniknąć kary będzie znacznie trudniej.

W jaki sposób złożyć oświadczenie o czynnym żalu?

Przepisy kodeksu karnego skarbowego przepisują możliwość złożenia czynnego żalu w formie pisemnej albo jako ustne oświadczenie wciągnięte do protokołu. Istnieje także możliwość skorzystania z konta w e-Urzędzie Skarbowym. W przypadku złożenia oświadczenia do niewłaściwego urzędu skarbowego czynny żal zostanie przekazany według właściwości.

Czy otrzymam zawiadomienie o rozpatrzeniu czynnego żalu?

Działania jakie podejmie naczelnik urzędu skarbowego są uzależnione od tego, czy oświadczenie złożone przez podatnika jest skuteczne. Jeżeli na gruncie przepisów czynny żal można uznać za złożony prawidłowo oraz we właściwym terminie, organ podatkowy po prostu odstąpi od nałożenia kary. Może też wyznaczyć alternatywny, nowy termin dla realizacji obowiązków podatkowych. Nie otrzymasz jednak pisma, z którego będzie jednoznacznie wynikało, że czynny żal został rozpatrzony pozytywnie. Termin wyznaczony przez naczelnika urzędu skarbowego jest ostatnim kiedy dopuszczalne staje się uczynienie zadość obowiązkowi podatkowemu. Uchybienie powoduje mu, że podatnik naraża się na odpowiedzialność karnoskarbową.

Nieco inaczej wygląda sytuacja, kiedy czynny żal zostanie złożony nieskutecznie. W takiej sytuacji względem podatnika będą prowadzone czynności wyjaśniające i trzeba się liczyć z prowadzeniem postępowania w sprawie o czyn zabroniony.

Niestety obowiązujące przepisy nie przewidują terminu na rozpatrzenie czynnego żalu, jest to uwarunkowane przede wszystkim stopniem złożoności sprawy.

Kiedy oświadczenie o czynnym żalu będzie bezskuteczne?

Skuteczność czynnego żalu jest uzależniona od spełnienia kilku warunków. Przede wszystkim zawiadomienie należy przekazać zanim organ podatkowy udokumentuje popełnienie czynu zabronionego przez podatnika. Musi to również nastąpić przed realizacją jakichkolwiek czynności mających na celu zbadanie okoliczności popełnienia wykroczenia lub przestępstwa (np. kontrola skarbowa).

Jedyny wyjątek dotyczy sytuacji, kiedy organ podatkowy wprawdzie dokonał pierwszych czynności, ale nie znalazł podstawy do wszczęcia postępowania z udziałem podatnika.

Rozważając złożenie czynnego żalu trzeba zastanowić się, czy organ podatkowy ma już wiedzę w przedmiocie uchybienia. Jeżeli tak jest, to oświadczenia podatnika będzie stanowiło jedynie kolejny dowód w sprawie, ale nie daje szansy zwolnienia się spod odpowiedzialności.

Kiedy nie można skorzystać z czynnego żalu?

Uprawnienie podatnika do czynnego żalu nie przysługuje w sytuacji, kiedy:

  • organy podatkowe udokumentowały popełnienie czynu zabronionego, a podatnik został wezwany do złożenia wyjaśnień w tym przedmiocie;
    zostało wszczęte postępowanie kontrolne z udziałem podatnika;
  • podatnik, który złożył czynny żal utworzył grupę albo związek przestępczy mające na celu popełnienie przestępstwa skarbowego (wówczas nie ma znaczenia, czy organ podatkowy już dowiedział się o naruszeniu przepisów);
  • podatnik, który złożył czynny żal nakłaniał inną osobę do popełnienia wykroczenia albo przestępstwa skarbowego, niezależnie od tego, czy czyn ten został w rzeczywistości popełniony.

Warto zwrócić uwagę, że przepisy nie różnicują kanału informacji o popełnieniu czynu zabronionego przez urząd skarbowy. Mogą to być informacje otrzymane od innego organu, np. ZUS lub sądu, przetwarzanie danych w związku z innym postępowaniem podatkowym, a nawet działania nieuczciwej konkurencji (mówiąc krótko – donos). Co więcej w sytuacji, kiedy to dwóch podatników dopuściło się uchybienia, o skuteczności czynnego żalu decyduje to, który z nich jako pierwszy poinformuje urząd skarbowy. Niestety drugi podmiot nie będzie miał już takiej szansy. Ostatecznie nie jest wykluczona nawet autodenuncjacja podatnika, który nieświadomie poinformuje organ podatkowy o uchybieniu.

Doradztwo i usługi podatkowe – Kancelaria Linke Kulicki

Choć czynny żal został zaprojektowany jako „furtka” pozwalająca na uniknięcie odpowiedzialności dla podatników, którzy z dobrej woli usiłują naprawić swój błąd, należy uważać, aby przez przypadek lub przeoczenie nie wpaść w pułapkę. Jeśli masz wątpliwości co do prawnopodatkowych konsekwencji swojego czynu i rozważasz złożenie czynnego żalu, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią Linke Kulicki. Zespół wykwalifikowanych specjalistów przeanalizuje stan faktyczny oraz prawny w danej sprawie i pomoże podjąć odpowiednią decyzję, zapewniając podatnikowi maksymalne bezpieczeństwo.